Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2009

«άλλος δρόμος δεν υπήρχε» Η ταινία … συνέντευξη Σταύρος Ψυλλάκης

«…ξαναθυμήθηκα τους "αφανείς" ήρωες της ιστορίας, γιατί αν θέλετε οι
"πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι…»

Σταύρος Ψυλλάκης - σκηνοθέτης

Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"


Η ιστορία για τη συνέντευξη που ακολουθεί κρατάει πλέον 3 και κάτι χρόνια. Αφορμή ένα βιβλίο και κυρίως ένας άθλος ζωής. Οι πραγματικά σπουδαίοι αυτού του κόσμου που επιλέγουν να ζήσουν με το πάθος και όχι με τη λογική…
Το βιβλίο έφερε ενθουσιασμό, γνωριμίες, παθιασμένη διάθεση για κινηματογραφική καταγραφή. Ο σκηνοθέτης, και φίλος, Σταύρος Ψυλλάκης αγκάλιασε στοργικά και υπεύθυνα μια ιστορία ζωής αποτυπώνοντας την στην μεγάλη οθόνη.
Τα υπόλοιπα στην συζήτηση που ακολουθεί και κυρίως σύντομα επί της οθόνης.

Ματθαίος Φραντζεσκάκης (www.pyxida.gr)



Όλα ξεκίνησαν …

Από μια ιδέα/πρόταση του φίλου και συγχωριανού μου Ματθαίου Φραντζεσκάκη. Μου σύστησε κατ΄ αρχήν να διαβάσω το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ των Ν. & Α. Κοκοβλή. Κάτι είχα ακούσει για την ύπαρξη αυτών των ανθρώπων, αλλά μετά που διάβασα το βιβλίο, και διαπίστωσα το μέγεθος της ιστορίας, ομολογώ πως πριν ήμουν βαθειά νυχτωμένος ... Ακολούθως ο φίλος μου με πήγε στο Βαμβακόπουλο και γνώρισα το Νίκο και την Αργυρώ. Πολύ σύντομα, με δανεικό εξοπλισμό, ξεκινήσαμε οι 2 μας με το Ματθαίο, τα πρώτα δοκιμαστικά γυρίσματα. Το υλικό αυτό υπάρχει, έχει ενδιαφέροντα κομμάτια, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε στην τελική κόπια.

Μετά, επειδή το εγχείρημα ήταν μεγάλο και θα κόστιζε αρκετά, αποφα-σίσαμε να συνεχίσουμε επαγγελματικά την όλη ιστορία. Κάναμε πρόταση και την καταθέσαμε στο Κέντρο Κινηματογράφου. Η πρόταση εγκρίθηκε, στο πρόγραμμα ΤΕΚΜΗΡΙΟ και η παραγωγή χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ και την ΕΡΤ Α.Ε. Το χρηματοδοτικό πλάνο συμπλήρωσαν, ως συμπαραγωγοί, οι εταιρίες INDIGO VIEW από τα Χανιά (παρείχε τον εξοπλισμό λήψεων και οι συνεργάτες της βοήθησαν αποφασιστικά σε κάποια γυρίσματα) και MASSIVE PRODUCTIONS (παρείχε το studio μοντάζ, το post production και όλη την ηχητική επεξεργασία της ταινίας).

Με τη βοήθεια όλων αυτών και πλαισιωμένοι από καλούς φίλους και συνεργάτες, ξεκινήσαμε τα γυρίσματα στις 30 Ιουλίου 2007 ....

Ποια ήταν τα αισθήματα σου από το βιβλίο ;

Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά στην αφήγηση ενός κρητικού έπους, με πολύ ευρύτερες όμως διαστάσεις, με πανανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία. Κι εδώ, ζητώντας προκαταβολικά συγγνώμη από τους ομιλητές καθώς δεν έχω πρόθεση να σφετεριστώ τα γραπτά τους (απλά αυτοί τα είπαν πολύ καλλίτερα), προκειμένου να εκφράσω τα συναισθήματα μου από την ανάγνωση τού βιβλίου, θα χρειαστεί να δανειστώ κάποια αποσπάσματα από τις ομιλίες που ακούστηκαν όταν παρουσιαζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.

Η Ι. Παπαθανασίου πολύ εύστοχα σημειώνει : Το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ, δεν αποτιμά την πορεία της Αριστεράς, δεν εστιάζει σε προβλήματα και λάθη, δεν αποδίδει ευθύνες και δεν αναζητά ενόχους. Ασχολείται με τον άνθρωπο, στις μεγάλες και στις μικρές του στιγμές, ασχολείται με συναισθή-ματα και ανθρώπινες σχέσεις.

Πραγματεύεται, το αίσθημα καθήκοντος, το χρέος και την κομματικότητα. Καθρεφτίζει τη σχέση των "ηρώων" του, με τη φύση και τον τόπο, την Κρήτη, σε όλες τις μεταλλάξεις της. Αναζητά τη σχέση των ανθρώπων με την ίδια την ιστορία τους.

Και ο Γ. Μαργαρίτης συμπληρώνει : Δεν υπάρχει σε αυτό η επίμονη αναζήτη-ση ενόχων, προσωπικών ή απρόσωπων ευθυνών, δεν υπάρχει μετάθεση της ευθύνης σε πρόσωπα, σε συνωμοσίες, σε μεγάλους, στην κακιά στιγμή. Έτσι ήταν ο κόσμος, έτσι ήταν η ιστορία, μέσα σε αυτά οι άνθρωποι έδρασαν, με άξονα τις δικές τους πεποιθήσεις, το δικό τους αίσθημα ευθύνης, τη δική τους απόφαση. Έδρασαν ως δημοκράτες, ως αριστεροί, ως πολίτες....

και ο ίδιος, λίγο παρακάτω : ..δεν μετανιώνουν, δεν μεμψιμοιρούν, δεν αιτιώ-νται τους άλλους. Βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα. Πλήρωσαν το τίμημα της επιλογής τους. Δεν παραπονιούνται. Δέχτηκαν με εγκαρτέρηση και αξιοπρέπεια τις σκληρές συνέπειες, την αχαριστία, την αδικία.

Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι πολύ κοντά και στην αίσθηση που άφησε και σε εμένα το βιβλίο.

Πολλά βιβλία τα βρίσκουμε ενδιαφέροντα. Ποιο ήταν εκείνο το χαρακτηριστικό που σε συνεπήρε, από το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώ, για να ξεκινήσει η περιπέτεια της ταινίας;

Οι "ήρωες" του διαλέγουν και ζουν σε μια οριακή κατάσταση. Και αυτές οι οριακές καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, πάντα κέντριζαν το ενδιαφέρον μου. Είναι καταστάσεις που ο άλλος μπορεί να βιώσει συγκλονιστικές εμπειρίες, είναι ίσως η μόνη πραγματικά δυνατότητα "ελευθερίας" που μας έχει δοθεί. Σε αυτές μεριμνάς και διαπραγματεύ-εσαι με την ουσία της ζωής και όχι με την επιβίωση.

Μετά θυμήθηκα την εικόνα που σαν παιδί σχημάτιζα για τους αριστε-ρούς, καθώς μεγάλωνα και δούλευα στην ταβέρνα του πατέρα μου, στο παλιό λιμάνι των Χανίων, τις δεκαετίες του ʻ50 και του ʻ60. Μιλώ για απλούς, κυνηγημένους, αγωνιστές που δε νομίζω μετά να εξαργύρωσαν τις επιλογές τους. Αναπολώ τη θωριά τους και μου έρχονται λέξεις όπως : μετρημένοι, έντιμοι, ανιδιοτελείς, σοφοί γέροντες .... Εύρισκαν δικαίωση στις αξίες που πίστευαν και υπηρετούσαν με αυταπάρνηση και συνέπεια, πέρα από το ατομικό τους συμφέρον ή και πάνω από την ίδια τους τη ζωή κάποιες φορές.
Μετά, τις μορφές αυτές τις έχασα ... Τα ώριμα χρόνια, η υποψία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τα κίνητρα της, φώλιασαν βαθειά μέσα μου. Όμως, διαβάζοντας το βιβλίο, ξαναθυμήθηκα αυτούς τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα όταν γινόταν αναφορά στη βοήθεια και την προσφορά των "αφανών" ηρώων αυτής της ιστορίας, γιατί αν θέλετε οι "πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι. Ένοιωθα σαν η ταινία να γινόταν στη μνήμη τους. Σαν να ήθελα να τους ξαναβρώ. Είχα ανάγκη ίσως να αποδείξω στον εαυτό μου ότι η ανάμνησή τους δεν ήταν μόνο μια παιδική, ρομαντική, εξιδανίκευση ...

Από το βιβλίο στην ταινία…

Το βιβλίο αναφέρεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και σε πολλά θέματα που δύσκολα θα μπορούσαν να περιληφθούν σε μια μόνο ταινία.
Από την αρχή λοιπόν, με τους συνεργάτες μου, επιλέξαμε να ασχοληθούμε μόνο με την περίοδο που οι επικηρυγμένοι αντάρτες κρύβονταν στο Ν. Χανίων και μέχρι την αναχώρηση των 6 από την Ελλάδα. Η συνέχεια της ιστορίας τους αναφέρεται μόνο επιγραμματικά στην ταινία …

Επίσης, από αυτήν την περίοδο (περίπου 1948 έως 1962) ασχολούμαστε μόνο με τα 6 πρόσωπα που έφυγαν το 1962. Και από αυτά τα 6 πρόσωπα έχουμε ως βάση κυρίως τις μαρτυρίες των 3 από αυτούς που ζουν (Νίκος & Αργυρώ Κοκοβλή και Γιάννης Λιονάκης). Οι υπόλοιποι 3 (Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη, Σταμάτης Μαριόλης και Κωστής Λιονάκης) αναφέρονται ακροθιγώς …

Αυτές ήταν εξ αρχής βασικές επιλογές τις οποίες καλό θα είναι να ξέρει εκ των προτέρων ο θεατής. Η ταινία μας δεν κάνει ιστορία και δεν είναι μια εκτενής αναφορά του τι έγινε εκείνα τα χρόνια στο Ν. Χανίων ούτε όλων των προσώπων που έδρασαν εκείνα τα χρόνια. Χοντρικά, ως αφηγηματική βάση έχουμε την ιστορία των 6 αυτών προσώπων, και μέσα από αυτήν προκύπτουν οι όποιες γενικεύσεις ….

Δεν ήταν θέμα λογοκρισίας ή αποκλεισμών. Όμως δεν είμαστε ούτε ιστορικοί, ούτε ερευνητές. Κάνουμε ταινίες, δηλαδή πρωτίστως αφηγού-μαστε ιστορίες. Έτσι, με τα δεδομένα που είχαμε, τους 3 ζωντανούς αντάρτες, νομίζουμε πως ήταν η καλύτερη επιλογή για το θέμα και είδος του ντοκιμαντέρ που μας ενδιέφερε : η ανθρώπινη πλευρά όλης αυτής της ιστορίας, τα διαχρονικά της στοιχεία και οι ζωντανές μαρτυρίες από πρώτο χέρι.

Μετά ξεκίνησε η παρατεταμένη έρευνα και η γνωριμία με τα πρόσωπα που αναφερόταν στο βιβλίο. Κάπου εδώ ευτύχησα να γνωρίσω και τον Γιάννη Λιονάκη, το τρίτο επιζών πρόσωπο από τους 6 επικηρυγμένους αντάρτες. Ακμαίος, κραταιός, 87ετών τότε, αξιοπρεπής, κύριος, και με απίστευτη μνήμη …. Τις φορές που προσπάθησα να ελέγξω τα στοιχεία που μου έδινε (με την προσδοκία πως δεν μπορεί να τα θυμάται όλα) στο τέλος του έβγαζα πάντα το καπέλο…. .

Όσο προχωρούσε η έρευνα αλλά και τα γυρίσματα μετά, μια χιονοστιβάδα στοιχείων και γεγονότων μας επιβεβαίωνε ότι παρά τον πλούτο των στοιχείων που περιέχονται στο βιβλίο, πολλά είναι ακόμα τελείως άγνωστα. Η γνωστή φράση πως την ιστορία τη γράφουν οι νικητές, κάπως τροποποιημένη εδώ, φαινόταν κι εδώ να μας κλείνει το μάτι. Και βέβαια δεν μπορούσα να κατηγορήσω το Νίκο και την Αργυρώ πως δεν έγραψαν πιο εκτεταμένα και την ιστορία των υπολοίπων .... Πολλά πράγματα ίσως και να τα αγνοούσαν ...

Όποιος πρόλαβε να γράψει και να ορίσει, αυτός κατά κανόνα είχε καταχωρηθεί ως Ιστορία. Όλη οι Ελλάδα, ήξερε ή είχε ακούσει μόνο για τους 2 αντάρτες που κρύβονταν 30 χρόνια στα Λευκά Οροί (Τζομπανά-κης, Μπλαζάκης) ... Πάντα σχεδόν έπρεπε να εξηγώ στους φίλους που με ρωτούσαν ότι υπήρχαν και άλλοι που κρύβονταν καθώς και γιατί παρέμενε άγνωστη η ιστορία τους ..

Άλλη μια ιστορία για τον εμφύλιο ... ;

Οι συνέπειες του Εμφυλίου καθόρισαν για πολλά χρόνια την ιστορία του τόπου μας, και ίσως δεν έχουμε ακόμα ξεμπερδέψει. Όμως δεν κάναμε άλλη μια ιστορία για τον Εμφύλιο. Παρόλο που το υλικό που συγκεντρώ-σαμε, 60ώρες περίπου, περιέχει πολλές μαρτυρίες για εκείνη την περίο-δο, το θέμα μας δεν είναι ο Εμφύλιος. Είναι η ιστορία κάποιων ανθρώπων που ο καθένας χωριστά και με το χαρακτήρα του, σε απίστευτες για τα σημερινά δεδομένα συνθήκες, έδωσαν έναν αγώνα αξιοπρέπειας, ένα παράδειγμα στάσης ζωής, με πολλούς κλυδωνισμούς, απογοητεύσεις και διαψεύσεις και όμως δεν είναι ηττημένοι. Δεν ξέρω αν είναι νικητές ή πως αισθάνονται οι ίδιοι για τη ζωή τους, όμως στα μάτια μου τους βλέπω να περπατούν όρθιοι.

Η ταινία δεν αποτελεί αγιογραφία ή ηρωποίηση κάποιων ανθρώπων, άλλωστε δεν με εκφράζουν και δεν πιστεύω σε τέτοιες προσεγγίσεις. Η ζωή είναι απίστευτα γοητευτική και συναρπαστική στην καθημερινότητά της, με ανθρώπινους ανθρώπους, με σάρκα, οστά, και χιλιάδες ίσως αντιφάσεις, αλλά και ωραίους.

Στην ταινία (δανείζομαι πάλι απόσπασμα ομιλητή), παρακολουθούμε το "θαύμα" τής αντοχής των τσακισμένων υπολειμμάτων του Δημοκρατικού Στρατού και την αυτοθυσία των απλών ανθρώπων που τους έκρυβαν τόσα χρόνια. "Πρωταγωνιστές" και "αφανείς" αυτής της ιστορίας, εξίσου φωτεινοί και δυσεύρετοι, πέρα από ιδεολογίες, ενσαρκώνουν κάτι πολύ σημαντικό : βαθιά προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του. Και αυτό είναι το θέμα της ταινίας ....


Ποια είναι η κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας ;


Αυτοί οι άνθρωποι, το είπαμε και παραπάνω, είναι η ενσάρκωση, τα σύμβολα, ενός αγώνα που για να ξεπεράσει αυτές τις απίστευτες δυσκολίες, δεν φτάνει μονάχα η πίστη σε κάποια ιδεολογία, όσο ανώτερη κι αν είναι. Δεν επαρκεί. Απαιτείται κάτι πολύ περισσότερο : μια βαθιά εντιμότητα. Μια προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στις αξίες που αντιπροσωπεύει. Πώς αλλιώς να αντέξεις να ζεις μέσα στις σπηλιές, σε βόθρους, κάτω από χιονοθύελλες, γυμνός, πεινασμένος, ξυπόλυτος, όταν τόσο εύκολα – με ένα παρών που θα έλεγες και με μια δήλωση μετάνοιας – μπορούσες να απαλλαγείς από όλα αυτά. Κι αυτή η έντιμη στάση που είναι και η μοναδική τους αναγνώριση, αποτελεί και την κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας μας.

Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους να μπουν σε όλη αυτή την περιπέτεια, να αντέξουν, να μην το μετανιώσουν και ακόμη και σήμερα να προχωράνε με ψηλά το κεφάλι.
Επιλέγω πάλι κάποια αποσπάσματα, που ακούστηκαν όταν παρουσια-ζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.

Ένας ομιλητής διερωτάται : " ... πώς άντεξαν αυτά τα ανείπωτα βάσανα, κυνηγημένοι σαν τα’ αγρίμια από πολυάριθμους πάνοπλους και φανατισμένους κυνηγούς, μέσα στις σπηλιές των βουνών και της θάλασσας, στους στάβλους, στους βόθρους, σε κρύπτες κάτω από τα θεμέλια των σπιτιών, νηστικοί και διψασμένοι, γυμνοί και ξυπόλυτοι, παγωμένοι και άρρωστοι ;

Πώς άντεξαν να θυσιάσουν τη νιότη τους, την καριέρα τους, τη ζωή τους, να νιώθουν τις οικογένειες τους να αγωνιούν, να κινδυνεύουν κάθε στιγμή, να σέρνονται στις φυλακές και στις εξορίες ;

Πώς άντεξαν να χάνουν τους συντρόφους τους και που βρήκαν το κουράγιο να δημιουργούν παράνομες οργανώσεις και να εκδίδουν παράνομα έντυπα, ενώ ο αγώνας είχε χαθεί μετά την ήττα ; ʺ

Για να ξεδιαλύνει τα ερωτήματα καταφεύγει στα γραπτά τους :

" ... Δούλευα 15 ώρες με άδειο στομάχι (γράφει ο Νίκος). Η πίστη ότι παλεύουμε για μια κοινωνική αλλαγή, για να ζουν όλοι καλά και χωρίς άγχος, μας έκανε να αδιαφορούμε για τις όποιες ταλαιπωρίες. Δεν πρέπει να αρνηθώ τη συμβολή μου στον αγώνα για μια καλλίτερη κοινωνία. Θέλω να ‘μαι με τους αδικημένους"

" Απόλυτη προτεραιότητα έχει ο αγώνας (γράφει η Αργυρώ). Είχαμε επίγνωση ότι ενταχθήκαμε για να υπηρετήσουμε ιδέες. Τα προσωπικά μας συναισθήματα τα κρύβαμε στο βάθος της ψυχής μας και περιμέναμε να τα εκδηλώσουμε, όταν τελειώσει ο αγώνας. Ξεχνούσαμε ότι είμαστε διαφορετικού φύλου ακόμα και όταν ξαπλώναμε κάτω από την ίδια κουβέρτα κι εσμίγαμε τις πλάτες μας, για να μην ξυλιάσουμε από την παγωνιά. ... . Η αγωνιστική έξαρση και η κομματική σύσταση ως "νόμος", επέβαλαν αυτοπεριορισμό. "

" Θα συνεχίσομε να παλεύουμε όχι για έναν ανύπαρκτο σοσιαλισμό, αλλά για την κοινωνία που ονειρευτήκαμε ... Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. " αποφασίζει η Αργυρώ.

" Κέρδισα. Έχω την ικανοποίηση ότι αγωνίστηκα για να ζουν οι άνθρωποι με ελευθερία και δικαιοσύνη. Δεν μένει άλλος δρόμος και ο άνθρωπος θα τον βρει " γράφει ο Νίκος.
Και ο ίδιος (Νίκος) συμπληρώνει αλλού "... κάποιοι μας έλεγαν : μέχρι πότε θα αντέξετε ; παραδοθείτε και να σωθείτε ... Δεν τους ακούσαμε και δεν μετανιώσαμε γι’ αυτό. Χιλιάδες Έλληνες έβαλαν υποθήκη τα νιάτα τους, τη ζωή τους, στην προοπτική μιας κοινωνίας με ειρήνη, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ανθρωπιά .... και μπορεί το όραμα μας να παραμένει όραμα. Ωστόσο μια τέτοια κοινωνία είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και αναγκαία .. "

" Μέσα σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες ο άνθρωπος δεν νοιώθει μόνο τη φυσική του ανημποριά. Νιώθει και τη δύναμη της ζωής " συμπληρώνει ο ομιλητής Τ. Μπανιάς.
Τι ήταν αυτό που σε δυσκόλεψε περισσότερο στη διαχείριση της ιστορίας ;
Να έχουμε μια δίκαιη και έντιμη στάση απέναντι στα γεγονότα και στα πρόσωπα της ιστορίας μας. Τουλάχιστον συνειδητά, αυτή ήταν η πρόθε-ση και η μεγάλη μας έγνοια.
Διάβασα αρκετά για εκείνη την εποχή. Το βιβλίο των Τζομπανάκη-Μπλαζάκη, τα βιβλία του Μανούσακα όπως και ένα τελευταίο, λιγότερο ίσως γνωστό βιβλίο, το ΣΙΛΑΝΣ ΣΙΛΒΟΥΠΛΕ της Μαρινέλας Βλαχάκη. Διάβασα επίσης διάφορα άρθρα και κουβέντιασα με πολλούς για αυτή την ταραγμένη και πολύ δύσκολη περίοδο. Θυμάμαι το Νίκο να μιλάμε για την περίοδο μετά τη μάχη της Σαμαριάς και να μου λέει "... μέσα στο βιβλίο, όπως και κάθε φορά άλλωστε, λέμε την αλήθεια που μπορεί να ειπωθεί ... ". Προσπάθησα να βάλω τον εαυτό μου στη θέση τους. Πολύ δύσκολοι καιροί, μεγάλες δοκιμασίες ...
Ελπίζω η ταινία κάτι να συνεισφέρει στην κατανόηση εκείνης της περιόδου και να είναι μια αρχή. Υπάρχουν ακόμα πολλά να ειπωθούν. Μια ολόκληρη περιοχή έζησε πολλά χρόνια στη σιωπή. Με ένα κόσμο που δεν μίλαγε και πολύ. Μεγάλο το βάρος της σιωπής και οι εντάσεις που επωάζει.

Άραγε ενδιαφέρει μια ιστορία του ελληνικού εμφυλίου τα σημερινά παιδιά ; Και αν ναι γιατί ;

Μα για όλα αυτά τα ανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία που αναφέραμε και πιστεύω πως η ταινία τα περιέχει. Είπαμε και παραπάνω, η ταινία δεν είναι μια ακόμα ιστορία του ελληνικού Εμφυλίου.

Όσο κι αν η ιστορία αυτών των ανθρώπων μπορεί να φαίνεται σαν ένα γοητευτικό παραμύθι στα σημερινά παιδιά, καθώς τούς είναι σχεδόν αδύνατο, 50 μόλις χρόνια μετά, να συλλάβουν το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που διαδραματίζεται η ιστορία, οι ιδέες και τα κίνητρα αυτών των ανθρώπων πάντα θα βρίσκουν γόνιμο έδαφος και πρόθυμους αποδέκτες στη νεανική ψυχή.

Ο Γ. Μαργαρίτης επισημαίνει στην ομιλία του : "... μας ξενίζει αυτό σήμερα, όπου πολλοί από εμάς έχουν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν τα γεγονότα μόνο στην οθόνη της τηλεόρασής τους και δύσκολα αντιλαμβάνονται έννοιες όπως η συμμετοχή και καταστάσεις όπου οι επιλογές και οι αποφάσεις των ανθρώπων ρυθμίζουν όχι μόνο τη δική τους μοίρα, αλλά επηρεάζουν και τις γενικότερες εξελίξεις, το ιστορικό προσκήνιο αν προτιμάτε. .. "

Ενώ ο Ε. Καψωμένος παρατηρεί : " ... το έργο αυτό έρχεται να μας θυμίσει ότι ο μόνος βέβαιος τρόπος να σώσεις τις αξίες του πολιτισμού σου, είναι να είσαι κάθε στιγμή έτοιμος να πεθάνεις γι’ αυτές. "

Νομίζω πως το ερώτημα και η αγωνία σας, όσον αφορά τα ενδιαφέ-ροντα των σημερινών παιδιών, μετά και τις εκπλήξεις που επεφύλαξε για όλους μας, η πρόσφατη νεανική εξέγερση στη χώρα μας, μάλλον ατονούν. Ίσως τέτοιες ιστορίες να τους ενδιαφέρουν πολύ περισσότερο από ό,σο νομίζαμε. Όχι όλους βέβαια, αλλά πάντα έτσι δεν ήταν ;
Όλη η ταινία, όπως και το βιβλίο, αναδεικνύουν μια διαχρονική ανθρώπινη αξία, ένα συμβολισμό αλληλεγγύης και ανιδιοτελούς προσφοράς. Μπορούν αυτά να γίνουν σημερινά βιώματα ;

Γιατί όχι ; Στην ταινία ακούμε για τη σημαντική βοήθεια που έλαβαν οι διωκόμενοι από ανθρώπους που ιδεολογικά ανήκαν στην αντίπαλη παράταξη, από δεξιούς, τότε που τα όρια αυτών των χαρακτηρισμών ήταν πολύ πιο σαφή και κόστιζαν. Ποια ήταν τα κριτήρια και τι καθόρισε τελικά τις πράξεις αυτών των ανθρώπων ; Όσο κι αν βάλεις τα κίνητρα τους στο μικροσκόπιο των κριτηρίων της εποχής μας, δύσκολα θα παρακάμψεις μια φλόγα ανθρωπιάς που είναι εκεί στο βάθος και φωτίζει όλη τη σκηνή. Μια φλόγα που φωτίζει ανθρώπους και όχι ιδεολογίες.

Από την αρχή μέχρι το τέλος της δημιουργίας της ταινίας υπάρ-χουν καταστάσεις που σου έχουν αποτυπωθεί με ένταση ;

Η επίσκεψη με το Γιάννη Λιονάκη στις σπηλιές του Αποκόρωνα. Μέχρι τότε άκουγα εντυπωσιασμένος τις ιστορίες του, αλλά μέσα μου διαρκώς έλεγα πως δεν είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα. Μετά τις σπηλιές, τα ντοκουμέντα που είδαμε με τα μάτια μας και κυρίως τα πάθος και την αγωνία του Γιάννη να μας τα δείξει όλα αυτά (εκεί ήταν σχεδόν όλη του η ζωή, και ήταν πλέον ο μοναδικός επιζών μάρτυρας) υποκλίθηκα στην ειλικρίνεια και στην εντιμότητα του. Κουβαλούσε ένα μεγάλο φορτίο και σιγά, σιγά μας το παρέδιδε. Αν δει κανείς το πρωτότυπο υλικό θα ακούσει όλο το συνεργείο να τον εκλιπαρεί " ... μη κ. Γιάννη, μην ανεβαίνεις πάνω, φτάνει ... ". Ήταν πολύ επικίνδυνο το ανέβασμα και ο Γιάννης ήταν 87χρονών .... Όμως αποδείχτηκε πολύ νεότερος απ΄ όλους μας. Το βράδυ που το ξανασκεφτόμουν έβλεπα πως επέμενε για το αυτονόητο ...

Η ομολογία κάποια στιγμή του Νίκου Κοκοβλή, " μέσα στο βιβλίο γράψαμε ό,ση αλήθεια μπορούσε να ειπωθεί κάθε φορά ". Δεν ήταν ομολογία ενοχής, ήταν η σκιαγράφηση βήμα, βήμα των τρομακτικά δύσκολων καταστάσεων που είχαν βρεθεί οι εναπομείναντες αντάρτες και των επώδυνων αποφάσεων που είχαν παρθεί ...

Είχαν προηγηθεί επίμονες ερωτήσεις μου για κάποιες εξαιρετικά δύσκολες περιόδους του αντάρτικου, μετά τη μάχη της Σαμαριάς και πριν τη συνέλευση των ανταρτών στις Χώσες, το 48. Σε γεγονότα που αναφέρουν και οι ίδιοι στο βιβλίο τους και σε αντιπαράθεση με τα γραφτά του Μανούσακα. Δεν ήμουν ανακριτής, ούτε εισαγγελέας, άλλωστε ηθικά δεν αναγνωρίζω στον εαυτό μου καμιά τέτοια ιδιότητα. Μιλούσαμε σπλαχνικά και ανθρώπινα, μήπως και μπορούσα να καταλάβω κάποια πράγματα ....

Τα πάμπολλα κολακευτικότατα σχόλια που άκουγα από παντού για τον Κυριάκο Στρατηγάκη. Θα ήθελα πολύ να έχω γνωρίσει αυτόν τον άνθρωπο, αλλά δεν πρόλαβα. Οι πράξεις του Κυριάκου και της γυναίκας του Γεωργίας ήταν για εμένα εξ ίσου μεγαλειώδεις με αυτές των ανταρτών που έκρυβε. Ρωτούσα συνέχεια για αυτόν. Τελικά ένας ανηψιός του από την Αμερική με το γιο του, ο Σπύρος και ο Γιώργος Βουτετάκης, πολύ ευγενείς και πρόθυμοι άνθρωποι, μου έστειλαν κάποια οικογενειακά video που είχαν τραβήξει, όταν ερχόταν για επίσκεψη στις Πλακούρες, τη δεκαετία του ʻ80 και του ʻ90. Εκεί είδα τον Κυριάκο και άκουσα τη φωνή του. Για μέρες προσπαθούσα να βρω σεναριακές λύσεις για να τον συμπεριλάβω στην ταινία. Κάποια πράγματα κατάφερα. Όμως είναι λίγα για το μέγεθος αυτών των ανθρώπων. Η παρατήρηση αυτή ισχύει και για τους άλλους 3 της ομάδας, που δεν ζουν πια. Τον Σταμάτη Μαρίολη, την Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη (που δούλεψε ως γιατρός στα Χανιά όταν επέστρεψαν) και τον Κωστή Λιονάκη. Καμιά μαρτυρία, ακόμα και των ίδιων των συντρόφων τους, δεν αναπλήρωνε την έλλειψη της φυσικής τους παρουσίας. Τέτοια ήταν η πάστα αυτών των ανθρώπων ...
Εδώ σταματώ, γιατί τα περιστατικά αυτά δεν έχουν τελειωμό και γιατί, όπως είπε και ο Νίκος, λες αυτά που μπορείς να πεις κάθε φορά.

Ποια είναι τα σχέδια σου για την ταινία ;

Κατ΄αρχήν υπάρχουν 2 version της ταινίας. Μια των 87min που θα κινηθεί κυρίως στα φεστιβάλ και σε αίθουσες και μία τηλεοπτική των 54min όπως ήταν η συμβατική μας υποχρέωση απέναντι στο Ε.Κ.Κ. και στην ΕΡΤ, και θα προβληθεί από την ΕΡΤ.
Όλα θα ξεκινήσουν επίσημα το Μάρτιο, με τη συμμετοχή της μεγάλης version των 87min στο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, "ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ", το επίσημο ελληνικό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ.

Όμως κάτι βαθειά μέσα μου λέει πως η ταινία αυτή δεν έχει τελειώσει. Ήταν μόνο η αρχή. Έχουν μείνει πολλές εκκρεμότητες και πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για εκείνη την περίοδο. Εύχομαι να μπορέσω να συνεχίσω και βεβαίως να προλάβω κάποια πράγματα. Τα πράγματα διαμορφώνονται μέσα μου και δεν θέλω να πω περισσότερα τώρα.

Εν όψει της προβολής της ταινίας υπάρχει κάτι που σε κρατά σε αγωνία ;

Ναι. Πως θα φανεί η ταινία στους πρωταγωνιστές της, και αν ήμουν τελικά δίκαιος απέναντι στους ανθρώπους και τα γεγονότα. Αυτά σκεφτόμουν.

Όμως, όταν τελείωνα το μοντάζ, διάβασα στην εισήγηση του Γιάννη Σακελλαράκη για το βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη ΑΜΙΛΗΤΑ ΒΑΘΙΑ ΝΕΡΑ την παρακάτω αποστροφή :  ...¨όμως ζήλεψα τη Ρέα Γαλανάκη, όπως κατά καιρούς και άλλους φίλους λογοτέχνες και καλλιτέχνες, γι αυτό το κάτι τής τέχνης, που δίνει ξαφνικά μια μαγική ζωή στα πράγματα, στα γεγονότα και στους ανθρώπους, μια άλλη αυτόνομη ζωή, πιο αληθινή και από την πραγματική, κάτι που ακόμη και η ενδελεχέστερη επιστημονική έρευνα δεν κατάφερε ούτε καν να ονειρευθεί .. .

Ένοιωσα, πως ακόμα και στο ντοκιμαντέρ, τα πρόσωπα πλάθονται αυτόνομα, γίνονται άλλα από αυτά που η καθημερινή μέριμνα, με τις μικρότητες και τα μεγαλεία της, μας επιτρέπει να δούμε. Γίνονται ίσως μυθιστορηματικά πρόσωπα, αντάξια των συναισθημάτων και της γοητείας που εξάσκησαν στο δημιουργό. Έτσι ένοιωσα πιο ήσυχος με το τελικό αποτέλεσμα. Δεν ξέρω αν ήμουν δίκαιος όμως ήμουν σίγουρα γοητευμένος από τους "ήρωές μου". Και αυτή τη γοητεία προσπάθησα να μεταφέρω στην ταινία. Και θα χαρώ αν γοητεύσουν και τους θεατές.


Τελικά άλλος δρόμος δεν υπήρχε ;


Το καλοκαίρι, καθώς κολυμπούσαμε με το γιο μου (9ετών τότε) κι ένα φίλο του (14) στον Κλαδισό, τους ακούω να κουβεντιάζουν για την ταινία του μπαμπά. Δεν νομίζω να ήξεραν πολλά για το περιεχόμενο εκτός ίσως από το ότι είχε να κάνει με αντάρτες. Ο φίλος ρωτούσε για τον τίτλο της. ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ του απαντά ο δικός μου. Ο φίλος το σκέπτεται λίγο και αντιπροτείνει με χιούμορ : ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΟ ΠΑΛΙΚΑΡΙ ΞΕΡΕΙ ΚΙ ΑΛΛΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ, έτσι θα μπορούσε να τη λένε. Όταν συνέρχομαι από το σοκ της παιδικής ιεροσυλίας (έτσι ένοιωσα αρχικά) η ευρηματικότητα τους έχει προχωρήσει και σε τρίτη εκδοχή τίτλου : ΓΑΜΩ ΤΟ, ΠΕΣΑΜΕ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ.

Ξαφνικά, ενώ ετοιμαζόμουν να θυμώσω μέσα μου, όλα γίνονται πολύ φωτεινά. Τα παιδιά παίζοντας, και εν αγνοία τους, είχαν σκιαγραφήσει χοντρικά την πορεία της ελληνικής κοινωνίας μετά τον εμφύλιο. Την ώρα που για κάποιους ανθρώπους ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ από τις εξορίες, τα ξερονήσια και το θάνατο κάποιοι άλλοι καταλάμβαναν αξιοζήλευτες θέσεις στο κενό που δημιουργούταν, έφτιαχναν τεράστιες περιουσίες ή απλά γύρευαν τη δουλειά τους. Ο τρίτος τίτλος ερχόταν κουτί με την κατάληξη αυτής της ιστορίας. Το σήμερα και τα αδιέξοδα του : οικονομικά, ηθικά, αξιακά, φαντασιακά ... Το απόγευμα πήγα στο Νίκο και την Αργυρώ, αφηγήθηκα το πειστατικό και τους μετέφερα τις προτάσεις των πιτσιρικάδων. Ο Νίκος, έσκασε στα γέλια ....

Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"

2 σχόλια:

emsartz είπε...

Πηγαίνοντας περίμενα να δω κάτι πολύ καλό, μιας και τον Σταύρο τον Ψυλλάκη τον ξέρω από τότε που η παιδική αθωότητα δεν μπορούσε να κρύψει το δήθεν. Άριστος σε όλα, τελειομανής, σεμνός, ταπεινός και τόσα άλλα.

Πήγα λοιπόν και είδα κάτι συγκλονιστικό. Τέλειο σε όλα. Μετρημένο χωρίς υπερβολές και κραυγές. Ένα ντοκουμέντο που δεν γράφει ιστορία γιατί το ίδιο είναι η ιστορία.

Φυσικά ήταν ο τέλειος συνδυασμός για ένα βιβλίο και μια περίοδο της μετεμφυλιακής περιόδου που λίγοι έχουν το θάρρος και το θράσος να την προσεγγίσουν με αξιοπρέπεια και αποστασιοποιημένοι από σκοπιμότητες και εξαρτήσεις.

Μια περίοδο και μια ιστορία που ντρέπομαι να πω ότι αν και ζούσα μερικά μέτρα μακριά ποτέ δεν την γνώριζα.

Ευχαριστώ προσωπικά τους συγγραφείς του βιβλίου και τον Σταύρο που μου άνοιξαν λίγο τα μάτια.

Θα ήταν φυσικά παράλειψη να μην δώσω τα ειλικρινή μου συγχαρητήρια και σε όλους τους υπόλοιπους συντελεστές της ταινίας που πραγματικά υπερέβαλλαν εαυτούς και βοήθησαν τον Σταύρο για να βγει αυτό το αποτέλεσμα.

Δυστυχώς τώρα πια περιμένουμε και άλλα από σας.

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ

Σαρτζετάκης Μανώλης

Ανώνυμος είπε...

Βαθιά ανθρώπινο χωρίς να αναιρεί την πολιτική διάσταση του αγώνα των ανθρώπων αυτών. Γνήσια συγκίνηση χωρίς ίχνος μελό. Θα ήταν κρίμα να μην διανεμηθεί στις αίθουσες μια ταινία που αναμοχλεύει τη μνήμη αλλά είναι τόσο επίκαιρη και "φρέσκια".