Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2009
προβολη της ταινιας στην Αθήνα
Την Κυριακή 8/11/2009 στις 20:45 στον κινηματογράφο ΕΛΛΗ και στα πλαίσια των προβολών που διοργανώνουν οι ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΙΧΛΗ προβάλετε η ταινία του ΣΤΑΥΡΟΥ ΨΥΛΛΑΚΗ ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ 87′
προβολή ταινιών των «Κινηματογραφιστών στην ομίχλη» στην Αθήνα
Προβολή ταινιών των «Κινηματογραφιστών στην ομίχλη» στην Αθήνα
Απέχουν φέτος από τη διοργάνωση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας και θα προβάλλουν τις 23 ταινίες τους, μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2009.
Οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη», που απέχουν φέτος από τη διοργάνωση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας, θα προβάλλουν τις 23 ταινίες τους, μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2009, στον κινηματογράφο «Έλλη», από τις 5 έως και τις 11 Νοεμβρίου.
Σε σημερινή τους ανακοίνωση, σημειώνουν ότι «την πρωτοβουλία για την οργάνωση των προβολών έχουν οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη» (Filmmakers of Greece, FOG), οι 140 και πλέον σκηνοθέτες, παραγωγοί και σεναριογράφοι, που σε συνέντευξη Τύπου τον περασμένο Ιούνιο δήλωσαν πως δεν θα στείλουν «ούτε καρέ» ελληνικής ταινίας στα Κρατικά Βραβεία και το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ως την ψήφιση νέου νόμου για τον ελληνικό κινηματογράφο».
Τονίζουν ακόμα ότι «η κίνηση των Κινηματογραφιστών στην Ομίχλη δεν στρέφεται κατά του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Με τη διοργάνωση αυτή επιδιώκεται η προβολή των ταινιών, ανεξαρτήτως φεστιβάλ, με τελικό στόχο την πίεση προς την πολιτεία για την ψήφιση νέου νόμου για τον κινηματογράφο».
Την εβδομάδα των προβολών συνοδεύουν συζητήσεις, συναυλίες, πάρτυ και χάπενινγκς για μια ουσιαστική κινηματογραφική γιορτή, όπου κοινό και δημιουργοί θα έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν και να ανταλλάξουν απόψεις για τα θέματα, τόσο της ελληνικής κινηματογραφικής πραγματικότητας, όσο και για την κινηματογραφική τέχνη γενικότερα. Το εισιτήριο θα είναι 5 ευρώ και το εισιτήριο για τις τρεις προβολές της ημέρας, 8 ευρώ.
Απέχουν φέτος από τη διοργάνωση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας και θα προβάλλουν τις 23 ταινίες τους, μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2009.
Οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη», που απέχουν φέτος από τη διοργάνωση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας, θα προβάλλουν τις 23 ταινίες τους, μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2009, στον κινηματογράφο «Έλλη», από τις 5 έως και τις 11 Νοεμβρίου.
Σε σημερινή τους ανακοίνωση, σημειώνουν ότι «την πρωτοβουλία για την οργάνωση των προβολών έχουν οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη» (Filmmakers of Greece, FOG), οι 140 και πλέον σκηνοθέτες, παραγωγοί και σεναριογράφοι, που σε συνέντευξη Τύπου τον περασμένο Ιούνιο δήλωσαν πως δεν θα στείλουν «ούτε καρέ» ελληνικής ταινίας στα Κρατικά Βραβεία και το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ως την ψήφιση νέου νόμου για τον ελληνικό κινηματογράφο».
Τονίζουν ακόμα ότι «η κίνηση των Κινηματογραφιστών στην Ομίχλη δεν στρέφεται κατά του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Με τη διοργάνωση αυτή επιδιώκεται η προβολή των ταινιών, ανεξαρτήτως φεστιβάλ, με τελικό στόχο την πίεση προς την πολιτεία για την ψήφιση νέου νόμου για τον κινηματογράφο».
Την εβδομάδα των προβολών συνοδεύουν συζητήσεις, συναυλίες, πάρτυ και χάπενινγκς για μια ουσιαστική κινηματογραφική γιορτή, όπου κοινό και δημιουργοί θα έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν και να ανταλλάξουν απόψεις για τα θέματα, τόσο της ελληνικής κινηματογραφικής πραγματικότητας, όσο και για την κινηματογραφική τέχνη γενικότερα. Το εισιτήριο θα είναι 5 ευρώ και το εισιτήριο για τις τρεις προβολές της ημέρας, 8 ευρώ.
Σάββατο 31 Οκτωβρίου 2009
Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2009
1ο Βραβείο στο Φεστιβάλ Χαλκίδας
Το πρώτο βραβείο στην κατηγορία ταινιών Μεγάλου Μήκους απέσπασε, μετά από ομόφωνη απόφαση της κριτικής επιτροπής, η ταινία "Άλλος δρόμος δεν υπήρχε" του Σταύρου Ψυλλάκη, στο 3ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας.
Το 3ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας, ολοκληρώθηκε την Κυριακή 11-10-2009 και στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία και φέτος, τόσο από την άποψη της υψηλής ποιότητας των ταινιών που προβληθήκαν, όσο και από την αθρόα προσέλευση των θεατών.
http://docfest.gr/
Δευτέρα 3 Αυγούστου 2009
ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ «ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ»
Κάθε φορά που πηγαίνω να δω μια ταινία για τον εμφύλιο και το αντάρτικο, κυριαρχεί πάντα μέσα μου ένα διττό συναίσθημα. Και βαθειά μέσα μου έχω ένα μεγάλο ερωτηματικό για το ποια θα ήταν η ευτυχέστερη κατάληξη του αγώνα.
Από τη μια νιώθω το θαυμασμό μου για την αυταπάρνηση, τον ηρωισμό, την αυτοθυσία των ανθρώπων της Αντίστασης και από την άλλη νιώθω αυτή την πίκρα του χαμένου αγώνα, την τραγωδία της ήττας και της προσωπικής περιπέτειας αυτών των ανθρώπων.
Και βαθειά μέσα μου έχω ένα μεγάλο ερωτηματικό για το ποια θα ήταν η ευτυχέστερη κατάληξη του αγώνα.
Βλέποντας στο Τριανόν την ταινία-
Ο σκηνοθέτης, προφανώς μαζί με τους συνεργάτες του, έκανε μια εξαιρετική δουλειά. Προσεγγίζοντας ένα πολύ δύσκολο και σύνθετο θέμα, όπως αυτού του εμφυλίου, μέσα από τη διαδρομή των 6 ανταρτών της Κρήτης, μπόρεσε να δώσει το πορτρέτο μιας κοινωνίας και μιας ιστορικής στιγμής της πατρίδας μας, χωρίς αγιοποιήσεις, χωρίς περίσιους συναισθηματισμούς, αναδεικνύοντας ταυτοχρόνως τον απίστευτα εσωτερικό κόσμο αυτών των απλών ανθρώπων που η ζωή τους πρέπει να είναι υπόδειγμα για τις νέες γενιές.
Είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις στιγμές της ταινίας. Όμως θαρρώ πως η διήγηση του Ν. Κοκοβλή για τη συνάντησή του με τον ενωματάρχη που τον καταζητούσε για πάνω από 10 χρόνια, σε ένα βιβλιοπωλείο των Χανίων στη Μεταπολίτευση όπως και η «ξενάγηση» του άλλου αντάρτη (ξεχνώ το όνομα) στα κρησφύγετα και τα λημέρια που κρυβότανε, με την απλότητα και την αμεσότητα της διήγησης και το ακατέργαστο και γι’ αυτό και ανατρεπτικό χιούμορ του.
Όπως βεβαίως και η τραγωδία της επιστροφής τους στην Κρήτη, όπου η νέα πραγματικότητα βαραίνει τον τόπο και η υποδοχή αντί για ηρώων είναι στην καλύτερη περίπτωση «από μακριά και αγαπημένοι». Εξάλλου «Ουδείς …αντάρτης (για να παραφράσουμε το ρητό) στον τόπο του».
Στην προβολή της ταινίας έτυχε να καθίσει δίπλα μου ο Λεωνίδας Κύρκος. Λίγο διάστημα πριν είχε δηλώσει στις εφημερίδες πως «καλύτερα που ηττηθήκαμε στον εμφύλιο γιατί θα είχαμε τις τύχες των χωρών του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού». Στην διάρκεια της προβολής άκουγα αναφιλητά. Όταν άνοιξαν τα φώτα ο Κύρκος ήταν βουρκωμένος.
Και ο κόσμος όρθιος να χειροκροτεί για περισσότερο από πέντε λεπτά. Θαρρώ πως είναι αυτή είναι και η καλύτερη ανταμοιβή για τους συντελεστές της ταινίας.
Και αν και πιστεύω αυτό που πρέπει να γίνει σε όλη την Ελλάδα, όμως για την Κρήτη και ιδιαίτερα τα Χανιά, η ταινία αυτή πρέπει να προβάλλεται σε όλα τα σχολεία και όσο ζουν ακόμα οι «ήρωες» αυτοί, να καλούνται να συζητούν με τους μαθητές.
Εν τέλει όπως άκουσα να ψιθυρίζει και ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης, στο διάδρομο προς της έξοδο «μια ταινία από καρδιάς». Και ψυχής, μεγάλης ψυχής θα προσθέταμε.
Δευτέρα 27 Απριλίου 2009
Εικόνες Από την προβολή Στα Χανιά
ΚΕΡΔΙΣΕ ΤΟ ΧΕΙΡΟΚΡΟΤΗΜΑ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΤΩΝ
Μέσα σε κλίμα συγκίνησης πραγματοποιήθηκε προχθές το βράδυ η πρώτη προβολή στα Χανιά του νέου ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Σταύρου Ψυλλάκη "Άλλος δρόμος δεν υπήρχε", που καταγράφει τις δοκιμασίες που πέρασε ένα τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού στην Κρήτη, επιβιώνοντας για 14 περίπου χρόνια σε συνθήκες παρανομίας μετά την λήξη του Εμφυλίου πολέμου στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Ιδιαίτερη συγκίνηση προκάλεσε το "παρών" που έδωσαν στην εκδήλωση τα κεντρικά πρόσωπα της ταινίας, Νίκος και Αργυρώ Κοκοβλή (στον οποίων το ομότιτλο βιβλίο βασίστηκε η ταινία) και Γιάννης Λιονάκης, καθώς και άλλοι Χανιώτες που συμμετείχαν ενεργά στα γεγονότα της εποχής, αλλά και τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ.
Το κοινό παρακολούθησε με αμείωτο ενδιαφέρον τις σκληρές συνθήκες κάτω από τις οποίες οι αντάρτες μαζί με τους συντρόφους τους έζησαν επικηρυγμένοι όλη τη δεκαετία του ’50, έως ότου 6 από αυτούς δραπετεύσουν το 1962 με προορισμό την Ιταλία για να καταλήξουν στην Τασκένδη. Η αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου ήταν γεμάτη ασφυκτικά από κόσμο -πολλοί ήταν εκείνοι που στέκονταν ακόμα και όρθιοι- παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ, ενώ το τέλος της προβολής ακολούθησε ένα παρατεταμένο, ζεστό χειροκρότημα.
Πριν την έναρξη της προβολής, την οποία διοργάνωσαν η Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης και η INDIGO VIEW με την υποστήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων, ο σκηνοθέτης αφιέρωσε τη βραδιά σε δύο πρόσωπα που συνέβαλαν στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ και έφυγαν πρόσφατα από τη ζωή: Τον Χανιώτη εκδότη του περιοδικού "Αντί" Χρήστο Παπουτσάκη και τον μοντέρ Γιώργο Τριανταφύλλου.
Να σημειώσουμε ότι η ταινία έχει ήδη αποσπάσει πολύ θετικά σχόλια από την προβολή της στο 11ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και τον κινηματογράφο "Τριανόν" στην Αθήνα, αλλά και το βραβείο κοινού στο 2ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ της Λευκωσίας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ
Χανιώτικα Νέα 28/04/09
Κυριακή 5 Απριλίου 2009
Βραβείο στην ταινία «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε»
Ολοκληρώθηκε το 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λευκωσίας - Όψεις του Κόσμου, που διεξήχθη από τις 24 έως τις 29 Μαρτίου στο ανακαινισμένο Κινηματοθέατρο Παλλάς, στο κέντρο της πρωτεύουσας.
Τη σιγουριά των διοργανωτών για μόνιμη καθιέρωση του θεσμού ενίσχυσε η εμφανής στήριξη τόσο της πολιτείας αλλά και του κοινού.
Στη φετινή διοργάνωση το κοινό ψήφισε ως την καλύτερη ταινία στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του φεστιβάλ το «Άλλος Δρόμος δεν Υπήρχε» του Σταύρου Ψυλλάκη.
Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λευκωσίας συνδιοργανώνουν οι Όψεις του Κόσμου και ο Δήμος Λευκωσίας, στηρίζουν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, όπως και άλλοι ημικρατικοί και ιδιωτικοί οργανισμοί.
Τη σιγουριά των διοργανωτών για μόνιμη καθιέρωση του θεσμού ενίσχυσε η εμφανής στήριξη τόσο της πολιτείας αλλά και του κοινού.
Στη φετινή διοργάνωση το κοινό ψήφισε ως την καλύτερη ταινία στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του φεστιβάλ το «Άλλος Δρόμος δεν Υπήρχε» του Σταύρου Ψυλλάκη.
Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λευκωσίας συνδιοργανώνουν οι Όψεις του Κόσμου και ο Δήμος Λευκωσίας, στηρίζουν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, όπως και άλλοι ημικρατικοί και ιδιωτικοί οργανισμοί.
Συνέντευξη Ψυλλάκη στο Δημήτρη Μαριδάκη
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΨΥΛΛΑΚΗ
"Με απασχολούν οι οριακές ανθρώπινες καταστάσεις"
Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΑΡΙΔΑΚΗ
Χανιώτικα Νέα 25 Απριλίου 2009
"Ο άλλος δρόμος δεν υπήρχε" δεν είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ αλλά μια ταινία χαρτογράφησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Πάντα με απασχολούσαν οι οριακές καταστάσεις που είναι γεμάτες ηθικά διλήμματα". Με αυτά τα λόγια ο Χανιώτης σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης άνοιξε τη συζήτησή μας για την καινούρια του ταινία που αναφέρεται στις πολύχρονες και βασανιστικές περιπέτειες που έζησε ένα τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού στην Κρήτη όταν ο εμφύλιος στην υπόλοιπη Ελλάδα είχε ήδη λήξει. Μιλώντας για το ντοκιμαντέρ, που έχει ήδη αποσπάσει κολακευτικά σχόλια και το βραβείο κοινού στο φεστιβάλ της Κύπρου - και το οποίο αύριο θα προβληθεί στις 8 το βράδυ στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων - , ο Χανιώτης σκηνοθέτης περιγράφει το χρονικό, τις προκλήσεις αλλά και αίσθηση που αποκόμισε βουτώντας στην πιο σκοτεινή ίσως περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
- Πως ξεκίνησε η ιδέα για την ταινία;
"Το πρώτο ερέθισμα δόθηκε από μια πληροφορία του Ματθαίου Φρατζεσκάκη ότι υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι και το βιβλίο "Άλλος δρόμος δεν υπήρχε". Είχα ακούσει γι' αυτό αλλά δεν γνώριζα καθόλου την έκταση του πράγματος. Το διάβασα και με γοήτευσε. Έπειτα γνώρισα τον Νίκο και την Αργυρώ Κοκοβλή και ξεκινήσαμε κάποια δοκιμαστικά γυρίσματα. Στη συνέχεια επειδή το εγχείρημα ήταν μεγάλο κάναμε την πρόταση στο Κέντρο Κινηματογράφου. Ξεκινήσαμε τα γυρίσματα και άρχισα την έρευνα, κάνοντας το βιβλίο φύλλο και φτερό και βλέποντας τι περιστατικά αναφέρονται, ποια πρόσωπα, ποιοι από αυτούς ζούνε και πως μπορώ να τους εντοπίσω".
- Πως αντιμετώπισαν οι πρωταγωνιστές της ταινίας την ιδέα του ντοκιμαντέρ;
"Ο Νίκος και η Αργυρώ έδειξαν από την αρχή προθυμία να συμμετέχουν και τα πράγματα με αυτούς ήταν πιο εύκολα γιατί ήξερα ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας τους από το βιβλίο. Στο διάστημα της έρευνας έκανα και τα πρώτα τηλεφωνήματα στον Γιάννη Λιονάκη όπου αρχικά δεν έδειξε μεγάλη διάθεση. Μου είχαν πει ότι ο Γιάννης είναι ωραίος τύπος αλλά δύσκολος. Τελικά με εμπιστεύτηκε. Είναι καθοριστικό για ένα ντοκιμαντέρ να υπάρξει μια σχέση εμπιστοσύνης, μια σχέση αγάπης και εκμυστήρευσης. Μιλώντας με τον Γιάννη ένιωσα και κάπως σαν εξομολογητής κι ότι μου εναποθέτει ένα τεράστιο φορτίο".
- Ποιες ήταν οι σημαντικότερες προκλήσεις στη συγκεκριμένη ταινία;
"Τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε στη συγκεκριμένη ταινία δεν είναι αφηγηματικά ή
- Με ποιο κριτήριο έκανες τη διαχείριση του υλικού;
"Από τις αφηγήσεις που άκουσα ένιωσα ότι δεν ταιριάζει σε αυτούς τους
- Τι αίσθηση σου άφησαν οι κουβέντες τους;
"Θυμάμαι ότι στη Θεσσάλονίκη με ρώτησαν γιατί τα έκαναν όλα αυτά οι πρωταγωνιστές της ταινίας αφού κατέρρευσε ο αγώνας τους. Δεν ξέρω πως αισθάνονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι γιατί άλλες φορές νοιώθουν δικαιωμένοι κι άλλες αδικαίωτοι. Ξέρω, όμως, ότι στα μάτια μου περπατάνε όρθιοι, κρατώντας την αξιοπρέπειά τους επειδή ήταν ένα στοίχημα που έβαλαν οι ίδιοι με τον εαυτό τους. Σε αυτό το κομμάτι των αξιών ταυτίστηκα μαζί τους, συμπάσχω, συμμετέχω και νιώθω σπλαχνικά".
- Τι πιστεύεις ότι τελικά τους έκανε να υπομείνουν όλα αυτά που πέρασαν;
"Θεωρώ τις γενικεύσεις άστοχες και με αυτή την έννοια αν καταφύγω σε γενικές ερμηνείες περί ιδεολογίας, αξιοπρέπειας κ.λπ. τους αντιμετωπίζω όλους σαν ένα πράγμα. Πιστεύω ότι ο καθένας είχε μια δικιά του δεξαμενή από την οποία αντλούσε δύναμη. Δεν ήταν το ίδιο πράγμα που έβγαλε τον Νίκο, τον Σταμάτη, τον Γιάννη ή την Αργυρώ στο βουνό. Από εκεί και πέρα ο κάθε θεατής θα βρει στην ταινία αυτό που έχει ανάγκη".
- Είναι βέβαιο ότι σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν και πολλά άλλα που παραμένουν μυστικά.
"Υπάρχει μια εκδοχή της ιστορίας που θα την έλεγα ηρωική. Πίσω μου όμως νιώθω ότι όλα αυτά τα χρόνια, ειδικά στον Αποκόρωνα, είναι πολλά κρυμμένα μυστικά. Ένας κόσμος σιωπής όπως το λέει πολύ καλά η Μαρινέλλα Βλαχάκη. Μια ολόκληρη επαρχία που κρύβει κάποιους ανθώπους, ενώ την ίδια στιγμή συμβαίνουν πολλά παράπλευρα γεγονότα. Οι συνέπειες αυτών των πραγμάτων ακολουθούν τις ζωές των ανθρώπων χρόνια μετά. Αυτό το πικρό κομμάτι είναι γεμάτο ηθικά διλήμματα και δεν θα το γράψει ποτέ καμία ιστορία".
- Επιδίωξες να έχεις επαφή και με ανθρώπους από το άλλο στρατόπεδο;
"Επιδίωξα αλλά δυστυχώς δεν τα κατάφερα
- Μέσα στο ντοκιμαντέρ είναι πολύ ενδιαφέρον το στοιχείο ενός παραδοσιακού κώδικα συμπεριφοράς ο οποίος φαίνεται να έπαιξε καθοριστικό ρόλο ακόμα και μέσα στο πολεμικό σκηνικό του εμφυλίου...
"Αυτό το στοιχείο κυριάρχησε στις ανθρώπινες
- Τελευταία βλέπουμε πολλά ντοκιμαντέρ για τον εμφύλιο, ενώ μέχρι πρόσφατα ήταν θέμα ταμπού.
"Φαίνεται να υπάρχει μια τάση παρόλο που πάλι δεν ξέρω αν είναι σωστό να το περιγράφουμε έτσι. Η Δημητρίου καταγράφει
- Ωστόσο, μέσα στην ταινία υπάρχουν και πινελιές χιούμορ. Στοιχείο το οποίο νομίζω ότι γείωσε κάπως την τραγικότητα της ιστορίας...
"Μου άρεσε πολύ που το κοινό
- Οι νέοι που δεν έχουν βιώσει όλο το κλίμα εκείνης της εποχής, ούτε την αύρα των χρόνων που ακολούθησαν πως νομίζεις ότι αντιλαμβάνονται την ταινία;
"Στους νέους η ιστορία μπορεί να φαίνεται σαν παραμύθι. Όταν ο Γιάννης μου μιλούσε, έλεγα ότι είναι εξαιρετικός αλλά δεν είναι δυνατόν να συμβαίνουν αυτά τα πράγματα. Μόλις βρέθηκα στη σπηλιά που κάναμε τα γυρίσματα παραδόθηκα και είπα ότι όσα λέει ισχύουν. Σίγουρα, δεν μπορεί να μεταφερθεί ένας νέος σε αυτό το κλίμα ούτε να καταλάβει το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο συνέβησαν τα γεγονότα. Μπορεί, όμως, να σταθεί στη στάση ζωής αυτών των ανθρώπων".
- Πως θα διαχειριστείς το υλικό που έχει μείνει απ' έξω από τη συγκεκριμένη ταινία;
"Συνήθως όταν κάνεις μια ταινία
- Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι συστηματικά ασχολείσαι με θέματα της Κρήτης και των Χανίων αναδεικνύοντας πτυχές της τοπικής ιστορίας.
Τρίτη 31 Μαρτίου 2009
Παρασκευή 6 Μαρτίου 2009
Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2009
«άλλος δρόμος δεν υπήρχε» Η ταινία … συνέντευξη Σταύρος Ψυλλάκης
«…ξαναθυμήθηκα τους "αφανείς" ήρωες της ιστορίας, γιατί αν θέλετε οι
"πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι…»
Σταύρος Ψυλλάκης - σκηνοθέτης
Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"
Η ιστορία για τη συνέντευξη που ακολουθεί κρατάει πλέον 3 και κάτι χρόνια. Αφορμή ένα βιβλίο και κυρίως ένας άθλος ζωής. Οι πραγματικά σπουδαίοι αυτού του κόσμου που επιλέγουν να ζήσουν με το πάθος και όχι με τη λογική…
Το βιβλίο έφερε ενθουσιασμό, γνωριμίες, παθιασμένη διάθεση για κινηματογραφική καταγραφή. Ο σκηνοθέτης, και φίλος, Σταύρος Ψυλλάκης αγκάλιασε στοργικά και υπεύθυνα μια ιστορία ζωής αποτυπώνοντας την στην μεγάλη οθόνη.
Τα υπόλοιπα στην συζήτηση που ακολουθεί και κυρίως σύντομα επί της οθόνης.
Ματθαίος Φραντζεσκάκης (www.pyxida.gr)
Όλα ξεκίνησαν …
Από μια ιδέα/πρόταση του φίλου και συγχωριανού μου Ματθαίου Φραντζεσκάκη. Μου σύστησε κατ΄ αρχήν να διαβάσω το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ των Ν. & Α. Κοκοβλή. Κάτι είχα ακούσει για την ύπαρξη αυτών των ανθρώπων, αλλά μετά που διάβασα το βιβλίο, και διαπίστωσα το μέγεθος της ιστορίας, ομολογώ πως πριν ήμουν βαθειά νυχτωμένος ... Ακολούθως ο φίλος μου με πήγε στο Βαμβακόπουλο και γνώρισα το Νίκο και την Αργυρώ. Πολύ σύντομα, με δανεικό εξοπλισμό, ξεκινήσαμε οι 2 μας με το Ματθαίο, τα πρώτα δοκιμαστικά γυρίσματα. Το υλικό αυτό υπάρχει, έχει ενδιαφέροντα κομμάτια, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε στην τελική κόπια.
Μετά, επειδή το εγχείρημα ήταν μεγάλο και θα κόστιζε αρκετά, αποφα-σίσαμε να συνεχίσουμε επαγγελματικά την όλη ιστορία. Κάναμε πρόταση και την καταθέσαμε στο Κέντρο Κινηματογράφου. Η πρόταση εγκρίθηκε, στο πρόγραμμα ΤΕΚΜΗΡΙΟ και η παραγωγή χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ και την ΕΡΤ Α.Ε. Το χρηματοδοτικό πλάνο συμπλήρωσαν, ως συμπαραγωγοί, οι εταιρίες INDIGO VIEW από τα Χανιά (παρείχε τον εξοπλισμό λήψεων και οι συνεργάτες της βοήθησαν αποφασιστικά σε κάποια γυρίσματα) και MASSIVE PRODUCTIONS (παρείχε το studio μοντάζ, το post production και όλη την ηχητική επεξεργασία της ταινίας).
Με τη βοήθεια όλων αυτών και πλαισιωμένοι από καλούς φίλους και συνεργάτες, ξεκινήσαμε τα γυρίσματα στις 30 Ιουλίου 2007 ....
Ποια ήταν τα αισθήματα σου από το βιβλίο ;
Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά στην αφήγηση ενός κρητικού έπους, με πολύ ευρύτερες όμως διαστάσεις, με πανανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία. Κι εδώ, ζητώντας προκαταβολικά συγγνώμη από τους ομιλητές καθώς δεν έχω πρόθεση να σφετεριστώ τα γραπτά τους (απλά αυτοί τα είπαν πολύ καλλίτερα), προκειμένου να εκφράσω τα συναισθήματα μου από την ανάγνωση τού βιβλίου, θα χρειαστεί να δανειστώ κάποια αποσπάσματα από τις ομιλίες που ακούστηκαν όταν παρουσιαζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.
Η Ι. Παπαθανασίου πολύ εύστοχα σημειώνει : Το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ, δεν αποτιμά την πορεία της Αριστεράς, δεν εστιάζει σε προβλήματα και λάθη, δεν αποδίδει ευθύνες και δεν αναζητά ενόχους. Ασχολείται με τον άνθρωπο, στις μεγάλες και στις μικρές του στιγμές, ασχολείται με συναισθή-ματα και ανθρώπινες σχέσεις.
Πραγματεύεται, το αίσθημα καθήκοντος, το χρέος και την κομματικότητα. Καθρεφτίζει τη σχέση των "ηρώων" του, με τη φύση και τον τόπο, την Κρήτη, σε όλες τις μεταλλάξεις της. Αναζητά τη σχέση των ανθρώπων με την ίδια την ιστορία τους.
Και ο Γ. Μαργαρίτης συμπληρώνει : Δεν υπάρχει σε αυτό η επίμονη αναζήτη-ση ενόχων, προσωπικών ή απρόσωπων ευθυνών, δεν υπάρχει μετάθεση της ευθύνης σε πρόσωπα, σε συνωμοσίες, σε μεγάλους, στην κακιά στιγμή. Έτσι ήταν ο κόσμος, έτσι ήταν η ιστορία, μέσα σε αυτά οι άνθρωποι έδρασαν, με άξονα τις δικές τους πεποιθήσεις, το δικό τους αίσθημα ευθύνης, τη δική τους απόφαση. Έδρασαν ως δημοκράτες, ως αριστεροί, ως πολίτες....
και ο ίδιος, λίγο παρακάτω : ..δεν μετανιώνουν, δεν μεμψιμοιρούν, δεν αιτιώ-νται τους άλλους. Βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα. Πλήρωσαν το τίμημα της επιλογής τους. Δεν παραπονιούνται. Δέχτηκαν με εγκαρτέρηση και αξιοπρέπεια τις σκληρές συνέπειες, την αχαριστία, την αδικία.
Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι πολύ κοντά και στην αίσθηση που άφησε και σε εμένα το βιβλίο.
Πολλά βιβλία τα βρίσκουμε ενδιαφέροντα. Ποιο ήταν εκείνο το χαρακτηριστικό που σε συνεπήρε, από το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώ, για να ξεκινήσει η περιπέτεια της ταινίας;
Οι "ήρωες" του διαλέγουν και ζουν σε μια οριακή κατάσταση. Και αυτές οι οριακές καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, πάντα κέντριζαν το ενδιαφέρον μου. Είναι καταστάσεις που ο άλλος μπορεί να βιώσει συγκλονιστικές εμπειρίες, είναι ίσως η μόνη πραγματικά δυνατότητα "ελευθερίας" που μας έχει δοθεί. Σε αυτές μεριμνάς και διαπραγματεύ-εσαι με την ουσία της ζωής και όχι με την επιβίωση.
Μετά θυμήθηκα την εικόνα που σαν παιδί σχημάτιζα για τους αριστε-ρούς, καθώς μεγάλωνα και δούλευα στην ταβέρνα του πατέρα μου, στο παλιό λιμάνι των Χανίων, τις δεκαετίες του ʻ50 και του ʻ60. Μιλώ για απλούς, κυνηγημένους, αγωνιστές που δε νομίζω μετά να εξαργύρωσαν τις επιλογές τους. Αναπολώ τη θωριά τους και μου έρχονται λέξεις όπως : μετρημένοι, έντιμοι, ανιδιοτελείς, σοφοί γέροντες .... Εύρισκαν δικαίωση στις αξίες που πίστευαν και υπηρετούσαν με αυταπάρνηση και συνέπεια, πέρα από το ατομικό τους συμφέρον ή και πάνω από την ίδια τους τη ζωή κάποιες φορές.
Μετά, τις μορφές αυτές τις έχασα ... Τα ώριμα χρόνια, η υποψία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τα κίνητρα της, φώλιασαν βαθειά μέσα μου. Όμως, διαβάζοντας το βιβλίο, ξαναθυμήθηκα αυτούς τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα όταν γινόταν αναφορά στη βοήθεια και την προσφορά των "αφανών" ηρώων αυτής της ιστορίας, γιατί αν θέλετε οι "πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι. Ένοιωθα σαν η ταινία να γινόταν στη μνήμη τους. Σαν να ήθελα να τους ξαναβρώ. Είχα ανάγκη ίσως να αποδείξω στον εαυτό μου ότι η ανάμνησή τους δεν ήταν μόνο μια παιδική, ρομαντική, εξιδανίκευση ...
Από το βιβλίο στην ταινία…
Το βιβλίο αναφέρεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και σε πολλά θέματα που δύσκολα θα μπορούσαν να περιληφθούν σε μια μόνο ταινία.
Από την αρχή λοιπόν, με τους συνεργάτες μου, επιλέξαμε να ασχοληθούμε μόνο με την περίοδο που οι επικηρυγμένοι αντάρτες κρύβονταν στο Ν. Χανίων και μέχρι την αναχώρηση των 6 από την Ελλάδα. Η συνέχεια της ιστορίας τους αναφέρεται μόνο επιγραμματικά στην ταινία …
Επίσης, από αυτήν την περίοδο (περίπου 1948 έως 1962) ασχολούμαστε μόνο με τα 6 πρόσωπα που έφυγαν το 1962. Και από αυτά τα 6 πρόσωπα έχουμε ως βάση κυρίως τις μαρτυρίες των 3 από αυτούς που ζουν (Νίκος & Αργυρώ Κοκοβλή και Γιάννης Λιονάκης). Οι υπόλοιποι 3 (Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη, Σταμάτης Μαριόλης και Κωστής Λιονάκης) αναφέρονται ακροθιγώς …
Αυτές ήταν εξ αρχής βασικές επιλογές τις οποίες καλό θα είναι να ξέρει εκ των προτέρων ο θεατής. Η ταινία μας δεν κάνει ιστορία και δεν είναι μια εκτενής αναφορά του τι έγινε εκείνα τα χρόνια στο Ν. Χανίων ούτε όλων των προσώπων που έδρασαν εκείνα τα χρόνια. Χοντρικά, ως αφηγηματική βάση έχουμε την ιστορία των 6 αυτών προσώπων, και μέσα από αυτήν προκύπτουν οι όποιες γενικεύσεις ….
Δεν ήταν θέμα λογοκρισίας ή αποκλεισμών. Όμως δεν είμαστε ούτε ιστορικοί, ούτε ερευνητές. Κάνουμε ταινίες, δηλαδή πρωτίστως αφηγού-μαστε ιστορίες. Έτσι, με τα δεδομένα που είχαμε, τους 3 ζωντανούς αντάρτες, νομίζουμε πως ήταν η καλύτερη επιλογή για το θέμα και είδος του ντοκιμαντέρ που μας ενδιέφερε : η ανθρώπινη πλευρά όλης αυτής της ιστορίας, τα διαχρονικά της στοιχεία και οι ζωντανές μαρτυρίες από πρώτο χέρι.
Μετά ξεκίνησε η παρατεταμένη έρευνα και η γνωριμία με τα πρόσωπα που αναφερόταν στο βιβλίο. Κάπου εδώ ευτύχησα να γνωρίσω και τον Γιάννη Λιονάκη, το τρίτο επιζών πρόσωπο από τους 6 επικηρυγμένους αντάρτες. Ακμαίος, κραταιός, 87ετών τότε, αξιοπρεπής, κύριος, και με απίστευτη μνήμη …. Τις φορές που προσπάθησα να ελέγξω τα στοιχεία που μου έδινε (με την προσδοκία πως δεν μπορεί να τα θυμάται όλα) στο τέλος του έβγαζα πάντα το καπέλο…. .
Όσο προχωρούσε η έρευνα αλλά και τα γυρίσματα μετά, μια χιονοστιβάδα στοιχείων και γεγονότων μας επιβεβαίωνε ότι παρά τον πλούτο των στοιχείων που περιέχονται στο βιβλίο, πολλά είναι ακόμα τελείως άγνωστα. Η γνωστή φράση πως την ιστορία τη γράφουν οι νικητές, κάπως τροποποιημένη εδώ, φαινόταν κι εδώ να μας κλείνει το μάτι. Και βέβαια δεν μπορούσα να κατηγορήσω το Νίκο και την Αργυρώ πως δεν έγραψαν πιο εκτεταμένα και την ιστορία των υπολοίπων .... Πολλά πράγματα ίσως και να τα αγνοούσαν ...
Όποιος πρόλαβε να γράψει και να ορίσει, αυτός κατά κανόνα είχε καταχωρηθεί ως Ιστορία. Όλη οι Ελλάδα, ήξερε ή είχε ακούσει μόνο για τους 2 αντάρτες που κρύβονταν 30 χρόνια στα Λευκά Οροί (Τζομπανά-κης, Μπλαζάκης) ... Πάντα σχεδόν έπρεπε να εξηγώ στους φίλους που με ρωτούσαν ότι υπήρχαν και άλλοι που κρύβονταν καθώς και γιατί παρέμενε άγνωστη η ιστορία τους ..
Άλλη μια ιστορία για τον εμφύλιο ... ;
Οι συνέπειες του Εμφυλίου καθόρισαν για πολλά χρόνια την ιστορία του τόπου μας, και ίσως δεν έχουμε ακόμα ξεμπερδέψει. Όμως δεν κάναμε άλλη μια ιστορία για τον Εμφύλιο. Παρόλο που το υλικό που συγκεντρώ-σαμε, 60ώρες περίπου, περιέχει πολλές μαρτυρίες για εκείνη την περίο-δο, το θέμα μας δεν είναι ο Εμφύλιος. Είναι η ιστορία κάποιων ανθρώπων που ο καθένας χωριστά και με το χαρακτήρα του, σε απίστευτες για τα σημερινά δεδομένα συνθήκες, έδωσαν έναν αγώνα αξιοπρέπειας, ένα παράδειγμα στάσης ζωής, με πολλούς κλυδωνισμούς, απογοητεύσεις και διαψεύσεις και όμως δεν είναι ηττημένοι. Δεν ξέρω αν είναι νικητές ή πως αισθάνονται οι ίδιοι για τη ζωή τους, όμως στα μάτια μου τους βλέπω να περπατούν όρθιοι.
Η ταινία δεν αποτελεί αγιογραφία ή ηρωποίηση κάποιων ανθρώπων, άλλωστε δεν με εκφράζουν και δεν πιστεύω σε τέτοιες προσεγγίσεις. Η ζωή είναι απίστευτα γοητευτική και συναρπαστική στην καθημερινότητά της, με ανθρώπινους ανθρώπους, με σάρκα, οστά, και χιλιάδες ίσως αντιφάσεις, αλλά και ωραίους.
Στην ταινία (δανείζομαι πάλι απόσπασμα ομιλητή), παρακολουθούμε το "θαύμα" τής αντοχής των τσακισμένων υπολειμμάτων του Δημοκρατικού Στρατού και την αυτοθυσία των απλών ανθρώπων που τους έκρυβαν τόσα χρόνια. "Πρωταγωνιστές" και "αφανείς" αυτής της ιστορίας, εξίσου φωτεινοί και δυσεύρετοι, πέρα από ιδεολογίες, ενσαρκώνουν κάτι πολύ σημαντικό : βαθιά προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του. Και αυτό είναι το θέμα της ταινίας ....
Ποια είναι η κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας ;
Αυτοί οι άνθρωποι, το είπαμε και παραπάνω, είναι η ενσάρκωση, τα σύμβολα, ενός αγώνα που για να ξεπεράσει αυτές τις απίστευτες δυσκολίες, δεν φτάνει μονάχα η πίστη σε κάποια ιδεολογία, όσο ανώτερη κι αν είναι. Δεν επαρκεί. Απαιτείται κάτι πολύ περισσότερο : μια βαθιά εντιμότητα. Μια προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στις αξίες που αντιπροσωπεύει. Πώς αλλιώς να αντέξεις να ζεις μέσα στις σπηλιές, σε βόθρους, κάτω από χιονοθύελλες, γυμνός, πεινασμένος, ξυπόλυτος, όταν τόσο εύκολα – με ένα παρών που θα έλεγες και με μια δήλωση μετάνοιας – μπορούσες να απαλλαγείς από όλα αυτά. Κι αυτή η έντιμη στάση που είναι και η μοναδική τους αναγνώριση, αποτελεί και την κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας μας.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους να μπουν σε όλη αυτή την περιπέτεια, να αντέξουν, να μην το μετανιώσουν και ακόμη και σήμερα να προχωράνε με ψηλά το κεφάλι.
Επιλέγω πάλι κάποια αποσπάσματα, που ακούστηκαν όταν παρουσια-ζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.
Ένας ομιλητής διερωτάται : " ... πώς άντεξαν αυτά τα ανείπωτα βάσανα, κυνηγημένοι σαν τα’ αγρίμια από πολυάριθμους πάνοπλους και φανατισμένους κυνηγούς, μέσα στις σπηλιές των βουνών και της θάλασσας, στους στάβλους, στους βόθρους, σε κρύπτες κάτω από τα θεμέλια των σπιτιών, νηστικοί και διψασμένοι, γυμνοί και ξυπόλυτοι, παγωμένοι και άρρωστοι ;
Πώς άντεξαν να θυσιάσουν τη νιότη τους, την καριέρα τους, τη ζωή τους, να νιώθουν τις οικογένειες τους να αγωνιούν, να κινδυνεύουν κάθε στιγμή, να σέρνονται στις φυλακές και στις εξορίες ;
Πώς άντεξαν να χάνουν τους συντρόφους τους και που βρήκαν το κουράγιο να δημιουργούν παράνομες οργανώσεις και να εκδίδουν παράνομα έντυπα, ενώ ο αγώνας είχε χαθεί μετά την ήττα ; ʺ
Για να ξεδιαλύνει τα ερωτήματα καταφεύγει στα γραπτά τους :
" ... Δούλευα 15 ώρες με άδειο στομάχι (γράφει ο Νίκος). Η πίστη ότι παλεύουμε για μια κοινωνική αλλαγή, για να ζουν όλοι καλά και χωρίς άγχος, μας έκανε να αδιαφορούμε για τις όποιες ταλαιπωρίες. Δεν πρέπει να αρνηθώ τη συμβολή μου στον αγώνα για μια καλλίτερη κοινωνία. Θέλω να ‘μαι με τους αδικημένους"
" Απόλυτη προτεραιότητα έχει ο αγώνας (γράφει η Αργυρώ). Είχαμε επίγνωση ότι ενταχθήκαμε για να υπηρετήσουμε ιδέες. Τα προσωπικά μας συναισθήματα τα κρύβαμε στο βάθος της ψυχής μας και περιμέναμε να τα εκδηλώσουμε, όταν τελειώσει ο αγώνας. Ξεχνούσαμε ότι είμαστε διαφορετικού φύλου ακόμα και όταν ξαπλώναμε κάτω από την ίδια κουβέρτα κι εσμίγαμε τις πλάτες μας, για να μην ξυλιάσουμε από την παγωνιά. ... . Η αγωνιστική έξαρση και η κομματική σύσταση ως "νόμος", επέβαλαν αυτοπεριορισμό. "
" Θα συνεχίσομε να παλεύουμε όχι για έναν ανύπαρκτο σοσιαλισμό, αλλά για την κοινωνία που ονειρευτήκαμε ... Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. " αποφασίζει η Αργυρώ.
" Κέρδισα. Έχω την ικανοποίηση ότι αγωνίστηκα για να ζουν οι άνθρωποι με ελευθερία και δικαιοσύνη. Δεν μένει άλλος δρόμος και ο άνθρωπος θα τον βρει " γράφει ο Νίκος.
Και ο ίδιος (Νίκος) συμπληρώνει αλλού "... κάποιοι μας έλεγαν : μέχρι πότε θα αντέξετε ; παραδοθείτε και να σωθείτε ... Δεν τους ακούσαμε και δεν μετανιώσαμε γι’ αυτό. Χιλιάδες Έλληνες έβαλαν υποθήκη τα νιάτα τους, τη ζωή τους, στην προοπτική μιας κοινωνίας με ειρήνη, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ανθρωπιά .... και μπορεί το όραμα μας να παραμένει όραμα. Ωστόσο μια τέτοια κοινωνία είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και αναγκαία .. "
" Μέσα σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες ο άνθρωπος δεν νοιώθει μόνο τη φυσική του ανημποριά. Νιώθει και τη δύναμη της ζωής " συμπληρώνει ο ομιλητής Τ. Μπανιάς.
Τι ήταν αυτό που σε δυσκόλεψε περισσότερο στη διαχείριση της ιστορίας ;
Να έχουμε μια δίκαιη και έντιμη στάση απέναντι στα γεγονότα και στα πρόσωπα της ιστορίας μας. Τουλάχιστον συνειδητά, αυτή ήταν η πρόθε-ση και η μεγάλη μας έγνοια.
Διάβασα αρκετά για εκείνη την εποχή. Το βιβλίο των Τζομπανάκη-Μπλαζάκη, τα βιβλία του Μανούσακα όπως και ένα τελευταίο, λιγότερο ίσως γνωστό βιβλίο, το ΣΙΛΑΝΣ ΣΙΛΒΟΥΠΛΕ της Μαρινέλας Βλαχάκη. Διάβασα επίσης διάφορα άρθρα και κουβέντιασα με πολλούς για αυτή την ταραγμένη και πολύ δύσκολη περίοδο. Θυμάμαι το Νίκο να μιλάμε για την περίοδο μετά τη μάχη της Σαμαριάς και να μου λέει "... μέσα στο βιβλίο, όπως και κάθε φορά άλλωστε, λέμε την αλήθεια που μπορεί να ειπωθεί ... ". Προσπάθησα να βάλω τον εαυτό μου στη θέση τους. Πολύ δύσκολοι καιροί, μεγάλες δοκιμασίες ...
Ελπίζω η ταινία κάτι να συνεισφέρει στην κατανόηση εκείνης της περιόδου και να είναι μια αρχή. Υπάρχουν ακόμα πολλά να ειπωθούν. Μια ολόκληρη περιοχή έζησε πολλά χρόνια στη σιωπή. Με ένα κόσμο που δεν μίλαγε και πολύ. Μεγάλο το βάρος της σιωπής και οι εντάσεις που επωάζει.
Άραγε ενδιαφέρει μια ιστορία του ελληνικού εμφυλίου τα σημερινά παιδιά ; Και αν ναι γιατί ;
Μα για όλα αυτά τα ανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία που αναφέραμε και πιστεύω πως η ταινία τα περιέχει. Είπαμε και παραπάνω, η ταινία δεν είναι μια ακόμα ιστορία του ελληνικού Εμφυλίου.
Όσο κι αν η ιστορία αυτών των ανθρώπων μπορεί να φαίνεται σαν ένα γοητευτικό παραμύθι στα σημερινά παιδιά, καθώς τούς είναι σχεδόν αδύνατο, 50 μόλις χρόνια μετά, να συλλάβουν το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που διαδραματίζεται η ιστορία, οι ιδέες και τα κίνητρα αυτών των ανθρώπων πάντα θα βρίσκουν γόνιμο έδαφος και πρόθυμους αποδέκτες στη νεανική ψυχή.
Ο Γ. Μαργαρίτης επισημαίνει στην ομιλία του : "... μας ξενίζει αυτό σήμερα, όπου πολλοί από εμάς έχουν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν τα γεγονότα μόνο στην οθόνη της τηλεόρασής τους και δύσκολα αντιλαμβάνονται έννοιες όπως η συμμετοχή και καταστάσεις όπου οι επιλογές και οι αποφάσεις των ανθρώπων ρυθμίζουν όχι μόνο τη δική τους μοίρα, αλλά επηρεάζουν και τις γενικότερες εξελίξεις, το ιστορικό προσκήνιο αν προτιμάτε. .. "
Ενώ ο Ε. Καψωμένος παρατηρεί : " ... το έργο αυτό έρχεται να μας θυμίσει ότι ο μόνος βέβαιος τρόπος να σώσεις τις αξίες του πολιτισμού σου, είναι να είσαι κάθε στιγμή έτοιμος να πεθάνεις γι’ αυτές. "
Νομίζω πως το ερώτημα και η αγωνία σας, όσον αφορά τα ενδιαφέ-ροντα των σημερινών παιδιών, μετά και τις εκπλήξεις που επεφύλαξε για όλους μας, η πρόσφατη νεανική εξέγερση στη χώρα μας, μάλλον ατονούν. Ίσως τέτοιες ιστορίες να τους ενδιαφέρουν πολύ περισσότερο από ό,σο νομίζαμε. Όχι όλους βέβαια, αλλά πάντα έτσι δεν ήταν ;
Όλη η ταινία, όπως και το βιβλίο, αναδεικνύουν μια διαχρονική ανθρώπινη αξία, ένα συμβολισμό αλληλεγγύης και ανιδιοτελούς προσφοράς. Μπορούν αυτά να γίνουν σημερινά βιώματα ;
Γιατί όχι ; Στην ταινία ακούμε για τη σημαντική βοήθεια που έλαβαν οι διωκόμενοι από ανθρώπους που ιδεολογικά ανήκαν στην αντίπαλη παράταξη, από δεξιούς, τότε που τα όρια αυτών των χαρακτηρισμών ήταν πολύ πιο σαφή και κόστιζαν. Ποια ήταν τα κριτήρια και τι καθόρισε τελικά τις πράξεις αυτών των ανθρώπων ; Όσο κι αν βάλεις τα κίνητρα τους στο μικροσκόπιο των κριτηρίων της εποχής μας, δύσκολα θα παρακάμψεις μια φλόγα ανθρωπιάς που είναι εκεί στο βάθος και φωτίζει όλη τη σκηνή. Μια φλόγα που φωτίζει ανθρώπους και όχι ιδεολογίες.
Από την αρχή μέχρι το τέλος της δημιουργίας της ταινίας υπάρ-χουν καταστάσεις που σου έχουν αποτυπωθεί με ένταση ;
Η επίσκεψη με το Γιάννη Λιονάκη στις σπηλιές του Αποκόρωνα. Μέχρι τότε άκουγα εντυπωσιασμένος τις ιστορίες του, αλλά μέσα μου διαρκώς έλεγα πως δεν είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα. Μετά τις σπηλιές, τα ντοκουμέντα που είδαμε με τα μάτια μας και κυρίως τα πάθος και την αγωνία του Γιάννη να μας τα δείξει όλα αυτά (εκεί ήταν σχεδόν όλη του η ζωή, και ήταν πλέον ο μοναδικός επιζών μάρτυρας) υποκλίθηκα στην ειλικρίνεια και στην εντιμότητα του. Κουβαλούσε ένα μεγάλο φορτίο και σιγά, σιγά μας το παρέδιδε. Αν δει κανείς το πρωτότυπο υλικό θα ακούσει όλο το συνεργείο να τον εκλιπαρεί " ... μη κ. Γιάννη, μην ανεβαίνεις πάνω, φτάνει ... ". Ήταν πολύ επικίνδυνο το ανέβασμα και ο Γιάννης ήταν 87χρονών .... Όμως αποδείχτηκε πολύ νεότερος απ΄ όλους μας. Το βράδυ που το ξανασκεφτόμουν έβλεπα πως επέμενε για το αυτονόητο ...
Η ομολογία κάποια στιγμή του Νίκου Κοκοβλή, " μέσα στο βιβλίο γράψαμε ό,ση αλήθεια μπορούσε να ειπωθεί κάθε φορά ". Δεν ήταν ομολογία ενοχής, ήταν η σκιαγράφηση βήμα, βήμα των τρομακτικά δύσκολων καταστάσεων που είχαν βρεθεί οι εναπομείναντες αντάρτες και των επώδυνων αποφάσεων που είχαν παρθεί ...
Είχαν προηγηθεί επίμονες ερωτήσεις μου για κάποιες εξαιρετικά δύσκολες περιόδους του αντάρτικου, μετά τη μάχη της Σαμαριάς και πριν τη συνέλευση των ανταρτών στις Χώσες, το 48. Σε γεγονότα που αναφέρουν και οι ίδιοι στο βιβλίο τους και σε αντιπαράθεση με τα γραφτά του Μανούσακα. Δεν ήμουν ανακριτής, ούτε εισαγγελέας, άλλωστε ηθικά δεν αναγνωρίζω στον εαυτό μου καμιά τέτοια ιδιότητα. Μιλούσαμε σπλαχνικά και ανθρώπινα, μήπως και μπορούσα να καταλάβω κάποια πράγματα ....
Τα πάμπολλα κολακευτικότατα σχόλια που άκουγα από παντού για τον Κυριάκο Στρατηγάκη. Θα ήθελα πολύ να έχω γνωρίσει αυτόν τον άνθρωπο, αλλά δεν πρόλαβα. Οι πράξεις του Κυριάκου και της γυναίκας του Γεωργίας ήταν για εμένα εξ ίσου μεγαλειώδεις με αυτές των ανταρτών που έκρυβε. Ρωτούσα συνέχεια για αυτόν. Τελικά ένας ανηψιός του από την Αμερική με το γιο του, ο Σπύρος και ο Γιώργος Βουτετάκης, πολύ ευγενείς και πρόθυμοι άνθρωποι, μου έστειλαν κάποια οικογενειακά video που είχαν τραβήξει, όταν ερχόταν για επίσκεψη στις Πλακούρες, τη δεκαετία του ʻ80 και του ʻ90. Εκεί είδα τον Κυριάκο και άκουσα τη φωνή του. Για μέρες προσπαθούσα να βρω σεναριακές λύσεις για να τον συμπεριλάβω στην ταινία. Κάποια πράγματα κατάφερα. Όμως είναι λίγα για το μέγεθος αυτών των ανθρώπων. Η παρατήρηση αυτή ισχύει και για τους άλλους 3 της ομάδας, που δεν ζουν πια. Τον Σταμάτη Μαρίολη, την Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη (που δούλεψε ως γιατρός στα Χανιά όταν επέστρεψαν) και τον Κωστή Λιονάκη. Καμιά μαρτυρία, ακόμα και των ίδιων των συντρόφων τους, δεν αναπλήρωνε την έλλειψη της φυσικής τους παρουσίας. Τέτοια ήταν η πάστα αυτών των ανθρώπων ...
Εδώ σταματώ, γιατί τα περιστατικά αυτά δεν έχουν τελειωμό και γιατί, όπως είπε και ο Νίκος, λες αυτά που μπορείς να πεις κάθε φορά.
Ποια είναι τα σχέδια σου για την ταινία ;
Κατ΄αρχήν υπάρχουν 2 version της ταινίας. Μια των 87min που θα κινηθεί κυρίως στα φεστιβάλ και σε αίθουσες και μία τηλεοπτική των 54min όπως ήταν η συμβατική μας υποχρέωση απέναντι στο Ε.Κ.Κ. και στην ΕΡΤ, και θα προβληθεί από την ΕΡΤ.
Όλα θα ξεκινήσουν επίσημα το Μάρτιο, με τη συμμετοχή της μεγάλης version των 87min στο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, "ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ", το επίσημο ελληνικό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ.
Όμως κάτι βαθειά μέσα μου λέει πως η ταινία αυτή δεν έχει τελειώσει. Ήταν μόνο η αρχή. Έχουν μείνει πολλές εκκρεμότητες και πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για εκείνη την περίοδο. Εύχομαι να μπορέσω να συνεχίσω και βεβαίως να προλάβω κάποια πράγματα. Τα πράγματα διαμορφώνονται μέσα μου και δεν θέλω να πω περισσότερα τώρα.
Εν όψει της προβολής της ταινίας υπάρχει κάτι που σε κρατά σε αγωνία ;
Ναι. Πως θα φανεί η ταινία στους πρωταγωνιστές της, και αν ήμουν τελικά δίκαιος απέναντι στους ανθρώπους και τα γεγονότα. Αυτά σκεφτόμουν.
Όμως, όταν τελείωνα το μοντάζ, διάβασα στην εισήγηση του Γιάννη Σακελλαράκη για το βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη ΑΜΙΛΗΤΑ ΒΑΘΙΑ ΝΕΡΑ την παρακάτω αποστροφή : ...¨όμως ζήλεψα τη Ρέα Γαλανάκη, όπως κατά καιρούς και άλλους φίλους λογοτέχνες και καλλιτέχνες, γι αυτό το κάτι τής τέχνης, που δίνει ξαφνικά μια μαγική ζωή στα πράγματα, στα γεγονότα και στους ανθρώπους, μια άλλη αυτόνομη ζωή, πιο αληθινή και από την πραγματική, κάτι που ακόμη και η ενδελεχέστερη επιστημονική έρευνα δεν κατάφερε ούτε καν να ονειρευθεί .. .
Ένοιωσα, πως ακόμα και στο ντοκιμαντέρ, τα πρόσωπα πλάθονται αυτόνομα, γίνονται άλλα από αυτά που η καθημερινή μέριμνα, με τις μικρότητες και τα μεγαλεία της, μας επιτρέπει να δούμε. Γίνονται ίσως μυθιστορηματικά πρόσωπα, αντάξια των συναισθημάτων και της γοητείας που εξάσκησαν στο δημιουργό. Έτσι ένοιωσα πιο ήσυχος με το τελικό αποτέλεσμα. Δεν ξέρω αν ήμουν δίκαιος όμως ήμουν σίγουρα γοητευμένος από τους "ήρωές μου". Και αυτή τη γοητεία προσπάθησα να μεταφέρω στην ταινία. Και θα χαρώ αν γοητεύσουν και τους θεατές.
Τελικά άλλος δρόμος δεν υπήρχε ;
Το καλοκαίρι, καθώς κολυμπούσαμε με το γιο μου (9ετών τότε) κι ένα φίλο του (14) στον Κλαδισό, τους ακούω να κουβεντιάζουν για την ταινία του μπαμπά. Δεν νομίζω να ήξεραν πολλά για το περιεχόμενο εκτός ίσως από το ότι είχε να κάνει με αντάρτες. Ο φίλος ρωτούσε για τον τίτλο της. ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ του απαντά ο δικός μου. Ο φίλος το σκέπτεται λίγο και αντιπροτείνει με χιούμορ : ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΟ ΠΑΛΙΚΑΡΙ ΞΕΡΕΙ ΚΙ ΑΛΛΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ, έτσι θα μπορούσε να τη λένε. Όταν συνέρχομαι από το σοκ της παιδικής ιεροσυλίας (έτσι ένοιωσα αρχικά) η ευρηματικότητα τους έχει προχωρήσει και σε τρίτη εκδοχή τίτλου : ΓΑΜΩ ΤΟ, ΠΕΣΑΜΕ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ.
Ξαφνικά, ενώ ετοιμαζόμουν να θυμώσω μέσα μου, όλα γίνονται πολύ φωτεινά. Τα παιδιά παίζοντας, και εν αγνοία τους, είχαν σκιαγραφήσει χοντρικά την πορεία της ελληνικής κοινωνίας μετά τον εμφύλιο. Την ώρα που για κάποιους ανθρώπους ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ από τις εξορίες, τα ξερονήσια και το θάνατο κάποιοι άλλοι καταλάμβαναν αξιοζήλευτες θέσεις στο κενό που δημιουργούταν, έφτιαχναν τεράστιες περιουσίες ή απλά γύρευαν τη δουλειά τους. Ο τρίτος τίτλος ερχόταν κουτί με την κατάληξη αυτής της ιστορίας. Το σήμερα και τα αδιέξοδα του : οικονομικά, ηθικά, αξιακά, φαντασιακά ... Το απόγευμα πήγα στο Νίκο και την Αργυρώ, αφηγήθηκα το πειστατικό και τους μετέφερα τις προτάσεις των πιτσιρικάδων. Ο Νίκος, έσκασε στα γέλια ....
Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"
"πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι…»
Σταύρος Ψυλλάκης - σκηνοθέτης
Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"
Η ιστορία για τη συνέντευξη που ακολουθεί κρατάει πλέον 3 και κάτι χρόνια. Αφορμή ένα βιβλίο και κυρίως ένας άθλος ζωής. Οι πραγματικά σπουδαίοι αυτού του κόσμου που επιλέγουν να ζήσουν με το πάθος και όχι με τη λογική…
Το βιβλίο έφερε ενθουσιασμό, γνωριμίες, παθιασμένη διάθεση για κινηματογραφική καταγραφή. Ο σκηνοθέτης, και φίλος, Σταύρος Ψυλλάκης αγκάλιασε στοργικά και υπεύθυνα μια ιστορία ζωής αποτυπώνοντας την στην μεγάλη οθόνη.
Τα υπόλοιπα στην συζήτηση που ακολουθεί και κυρίως σύντομα επί της οθόνης.
Ματθαίος Φραντζεσκάκης (www.pyxida.gr)
Όλα ξεκίνησαν …
Από μια ιδέα/πρόταση του φίλου και συγχωριανού μου Ματθαίου Φραντζεσκάκη. Μου σύστησε κατ΄ αρχήν να διαβάσω το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ των Ν. & Α. Κοκοβλή. Κάτι είχα ακούσει για την ύπαρξη αυτών των ανθρώπων, αλλά μετά που διάβασα το βιβλίο, και διαπίστωσα το μέγεθος της ιστορίας, ομολογώ πως πριν ήμουν βαθειά νυχτωμένος ... Ακολούθως ο φίλος μου με πήγε στο Βαμβακόπουλο και γνώρισα το Νίκο και την Αργυρώ. Πολύ σύντομα, με δανεικό εξοπλισμό, ξεκινήσαμε οι 2 μας με το Ματθαίο, τα πρώτα δοκιμαστικά γυρίσματα. Το υλικό αυτό υπάρχει, έχει ενδιαφέροντα κομμάτια, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε στην τελική κόπια.
Μετά, επειδή το εγχείρημα ήταν μεγάλο και θα κόστιζε αρκετά, αποφα-σίσαμε να συνεχίσουμε επαγγελματικά την όλη ιστορία. Κάναμε πρόταση και την καταθέσαμε στο Κέντρο Κινηματογράφου. Η πρόταση εγκρίθηκε, στο πρόγραμμα ΤΕΚΜΗΡΙΟ και η παραγωγή χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ και την ΕΡΤ Α.Ε. Το χρηματοδοτικό πλάνο συμπλήρωσαν, ως συμπαραγωγοί, οι εταιρίες INDIGO VIEW από τα Χανιά (παρείχε τον εξοπλισμό λήψεων και οι συνεργάτες της βοήθησαν αποφασιστικά σε κάποια γυρίσματα) και MASSIVE PRODUCTIONS (παρείχε το studio μοντάζ, το post production και όλη την ηχητική επεξεργασία της ταινίας).
Με τη βοήθεια όλων αυτών και πλαισιωμένοι από καλούς φίλους και συνεργάτες, ξεκινήσαμε τα γυρίσματα στις 30 Ιουλίου 2007 ....
Ποια ήταν τα αισθήματα σου από το βιβλίο ;
Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά στην αφήγηση ενός κρητικού έπους, με πολύ ευρύτερες όμως διαστάσεις, με πανανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία. Κι εδώ, ζητώντας προκαταβολικά συγγνώμη από τους ομιλητές καθώς δεν έχω πρόθεση να σφετεριστώ τα γραπτά τους (απλά αυτοί τα είπαν πολύ καλλίτερα), προκειμένου να εκφράσω τα συναισθήματα μου από την ανάγνωση τού βιβλίου, θα χρειαστεί να δανειστώ κάποια αποσπάσματα από τις ομιλίες που ακούστηκαν όταν παρουσιαζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.
Η Ι. Παπαθανασίου πολύ εύστοχα σημειώνει : Το βιβλίο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ, δεν αποτιμά την πορεία της Αριστεράς, δεν εστιάζει σε προβλήματα και λάθη, δεν αποδίδει ευθύνες και δεν αναζητά ενόχους. Ασχολείται με τον άνθρωπο, στις μεγάλες και στις μικρές του στιγμές, ασχολείται με συναισθή-ματα και ανθρώπινες σχέσεις.
Πραγματεύεται, το αίσθημα καθήκοντος, το χρέος και την κομματικότητα. Καθρεφτίζει τη σχέση των "ηρώων" του, με τη φύση και τον τόπο, την Κρήτη, σε όλες τις μεταλλάξεις της. Αναζητά τη σχέση των ανθρώπων με την ίδια την ιστορία τους.
Και ο Γ. Μαργαρίτης συμπληρώνει : Δεν υπάρχει σε αυτό η επίμονη αναζήτη-ση ενόχων, προσωπικών ή απρόσωπων ευθυνών, δεν υπάρχει μετάθεση της ευθύνης σε πρόσωπα, σε συνωμοσίες, σε μεγάλους, στην κακιά στιγμή. Έτσι ήταν ο κόσμος, έτσι ήταν η ιστορία, μέσα σε αυτά οι άνθρωποι έδρασαν, με άξονα τις δικές τους πεποιθήσεις, το δικό τους αίσθημα ευθύνης, τη δική τους απόφαση. Έδρασαν ως δημοκράτες, ως αριστεροί, ως πολίτες....
και ο ίδιος, λίγο παρακάτω : ..δεν μετανιώνουν, δεν μεμψιμοιρούν, δεν αιτιώ-νται τους άλλους. Βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα. Πλήρωσαν το τίμημα της επιλογής τους. Δεν παραπονιούνται. Δέχτηκαν με εγκαρτέρηση και αξιοπρέπεια τις σκληρές συνέπειες, την αχαριστία, την αδικία.
Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι πολύ κοντά και στην αίσθηση που άφησε και σε εμένα το βιβλίο.
Πολλά βιβλία τα βρίσκουμε ενδιαφέροντα. Ποιο ήταν εκείνο το χαρακτηριστικό που σε συνεπήρε, από το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώ, για να ξεκινήσει η περιπέτεια της ταινίας;
Οι "ήρωες" του διαλέγουν και ζουν σε μια οριακή κατάσταση. Και αυτές οι οριακές καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, πάντα κέντριζαν το ενδιαφέρον μου. Είναι καταστάσεις που ο άλλος μπορεί να βιώσει συγκλονιστικές εμπειρίες, είναι ίσως η μόνη πραγματικά δυνατότητα "ελευθερίας" που μας έχει δοθεί. Σε αυτές μεριμνάς και διαπραγματεύ-εσαι με την ουσία της ζωής και όχι με την επιβίωση.
Μετά θυμήθηκα την εικόνα που σαν παιδί σχημάτιζα για τους αριστε-ρούς, καθώς μεγάλωνα και δούλευα στην ταβέρνα του πατέρα μου, στο παλιό λιμάνι των Χανίων, τις δεκαετίες του ʻ50 και του ʻ60. Μιλώ για απλούς, κυνηγημένους, αγωνιστές που δε νομίζω μετά να εξαργύρωσαν τις επιλογές τους. Αναπολώ τη θωριά τους και μου έρχονται λέξεις όπως : μετρημένοι, έντιμοι, ανιδιοτελείς, σοφοί γέροντες .... Εύρισκαν δικαίωση στις αξίες που πίστευαν και υπηρετούσαν με αυταπάρνηση και συνέπεια, πέρα από το ατομικό τους συμφέρον ή και πάνω από την ίδια τους τη ζωή κάποιες φορές.
Μετά, τις μορφές αυτές τις έχασα ... Τα ώριμα χρόνια, η υποψία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τα κίνητρα της, φώλιασαν βαθειά μέσα μου. Όμως, διαβάζοντας το βιβλίο, ξαναθυμήθηκα αυτούς τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα όταν γινόταν αναφορά στη βοήθεια και την προσφορά των "αφανών" ηρώων αυτής της ιστορίας, γιατί αν θέλετε οι "πρωταγωνιστές" είχαν πάρει το δρόμο τους και ήταν αποφασισμένοι. Ένοιωθα σαν η ταινία να γινόταν στη μνήμη τους. Σαν να ήθελα να τους ξαναβρώ. Είχα ανάγκη ίσως να αποδείξω στον εαυτό μου ότι η ανάμνησή τους δεν ήταν μόνο μια παιδική, ρομαντική, εξιδανίκευση ...
Από το βιβλίο στην ταινία…
Το βιβλίο αναφέρεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και σε πολλά θέματα που δύσκολα θα μπορούσαν να περιληφθούν σε μια μόνο ταινία.
Από την αρχή λοιπόν, με τους συνεργάτες μου, επιλέξαμε να ασχοληθούμε μόνο με την περίοδο που οι επικηρυγμένοι αντάρτες κρύβονταν στο Ν. Χανίων και μέχρι την αναχώρηση των 6 από την Ελλάδα. Η συνέχεια της ιστορίας τους αναφέρεται μόνο επιγραμματικά στην ταινία …
Επίσης, από αυτήν την περίοδο (περίπου 1948 έως 1962) ασχολούμαστε μόνο με τα 6 πρόσωπα που έφυγαν το 1962. Και από αυτά τα 6 πρόσωπα έχουμε ως βάση κυρίως τις μαρτυρίες των 3 από αυτούς που ζουν (Νίκος & Αργυρώ Κοκοβλή και Γιάννης Λιονάκης). Οι υπόλοιποι 3 (Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη, Σταμάτης Μαριόλης και Κωστής Λιονάκης) αναφέρονται ακροθιγώς …
Αυτές ήταν εξ αρχής βασικές επιλογές τις οποίες καλό θα είναι να ξέρει εκ των προτέρων ο θεατής. Η ταινία μας δεν κάνει ιστορία και δεν είναι μια εκτενής αναφορά του τι έγινε εκείνα τα χρόνια στο Ν. Χανίων ούτε όλων των προσώπων που έδρασαν εκείνα τα χρόνια. Χοντρικά, ως αφηγηματική βάση έχουμε την ιστορία των 6 αυτών προσώπων, και μέσα από αυτήν προκύπτουν οι όποιες γενικεύσεις ….
Δεν ήταν θέμα λογοκρισίας ή αποκλεισμών. Όμως δεν είμαστε ούτε ιστορικοί, ούτε ερευνητές. Κάνουμε ταινίες, δηλαδή πρωτίστως αφηγού-μαστε ιστορίες. Έτσι, με τα δεδομένα που είχαμε, τους 3 ζωντανούς αντάρτες, νομίζουμε πως ήταν η καλύτερη επιλογή για το θέμα και είδος του ντοκιμαντέρ που μας ενδιέφερε : η ανθρώπινη πλευρά όλης αυτής της ιστορίας, τα διαχρονικά της στοιχεία και οι ζωντανές μαρτυρίες από πρώτο χέρι.
Μετά ξεκίνησε η παρατεταμένη έρευνα και η γνωριμία με τα πρόσωπα που αναφερόταν στο βιβλίο. Κάπου εδώ ευτύχησα να γνωρίσω και τον Γιάννη Λιονάκη, το τρίτο επιζών πρόσωπο από τους 6 επικηρυγμένους αντάρτες. Ακμαίος, κραταιός, 87ετών τότε, αξιοπρεπής, κύριος, και με απίστευτη μνήμη …. Τις φορές που προσπάθησα να ελέγξω τα στοιχεία που μου έδινε (με την προσδοκία πως δεν μπορεί να τα θυμάται όλα) στο τέλος του έβγαζα πάντα το καπέλο…. .
Όσο προχωρούσε η έρευνα αλλά και τα γυρίσματα μετά, μια χιονοστιβάδα στοιχείων και γεγονότων μας επιβεβαίωνε ότι παρά τον πλούτο των στοιχείων που περιέχονται στο βιβλίο, πολλά είναι ακόμα τελείως άγνωστα. Η γνωστή φράση πως την ιστορία τη γράφουν οι νικητές, κάπως τροποποιημένη εδώ, φαινόταν κι εδώ να μας κλείνει το μάτι. Και βέβαια δεν μπορούσα να κατηγορήσω το Νίκο και την Αργυρώ πως δεν έγραψαν πιο εκτεταμένα και την ιστορία των υπολοίπων .... Πολλά πράγματα ίσως και να τα αγνοούσαν ...
Όποιος πρόλαβε να γράψει και να ορίσει, αυτός κατά κανόνα είχε καταχωρηθεί ως Ιστορία. Όλη οι Ελλάδα, ήξερε ή είχε ακούσει μόνο για τους 2 αντάρτες που κρύβονταν 30 χρόνια στα Λευκά Οροί (Τζομπανά-κης, Μπλαζάκης) ... Πάντα σχεδόν έπρεπε να εξηγώ στους φίλους που με ρωτούσαν ότι υπήρχαν και άλλοι που κρύβονταν καθώς και γιατί παρέμενε άγνωστη η ιστορία τους ..
Άλλη μια ιστορία για τον εμφύλιο ... ;
Οι συνέπειες του Εμφυλίου καθόρισαν για πολλά χρόνια την ιστορία του τόπου μας, και ίσως δεν έχουμε ακόμα ξεμπερδέψει. Όμως δεν κάναμε άλλη μια ιστορία για τον Εμφύλιο. Παρόλο που το υλικό που συγκεντρώ-σαμε, 60ώρες περίπου, περιέχει πολλές μαρτυρίες για εκείνη την περίο-δο, το θέμα μας δεν είναι ο Εμφύλιος. Είναι η ιστορία κάποιων ανθρώπων που ο καθένας χωριστά και με το χαρακτήρα του, σε απίστευτες για τα σημερινά δεδομένα συνθήκες, έδωσαν έναν αγώνα αξιοπρέπειας, ένα παράδειγμα στάσης ζωής, με πολλούς κλυδωνισμούς, απογοητεύσεις και διαψεύσεις και όμως δεν είναι ηττημένοι. Δεν ξέρω αν είναι νικητές ή πως αισθάνονται οι ίδιοι για τη ζωή τους, όμως στα μάτια μου τους βλέπω να περπατούν όρθιοι.
Η ταινία δεν αποτελεί αγιογραφία ή ηρωποίηση κάποιων ανθρώπων, άλλωστε δεν με εκφράζουν και δεν πιστεύω σε τέτοιες προσεγγίσεις. Η ζωή είναι απίστευτα γοητευτική και συναρπαστική στην καθημερινότητά της, με ανθρώπινους ανθρώπους, με σάρκα, οστά, και χιλιάδες ίσως αντιφάσεις, αλλά και ωραίους.
Στην ταινία (δανείζομαι πάλι απόσπασμα ομιλητή), παρακολουθούμε το "θαύμα" τής αντοχής των τσακισμένων υπολειμμάτων του Δημοκρατικού Στρατού και την αυτοθυσία των απλών ανθρώπων που τους έκρυβαν τόσα χρόνια. "Πρωταγωνιστές" και "αφανείς" αυτής της ιστορίας, εξίσου φωτεινοί και δυσεύρετοι, πέρα από ιδεολογίες, ενσαρκώνουν κάτι πολύ σημαντικό : βαθιά προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του. Και αυτό είναι το θέμα της ταινίας ....
Ποια είναι η κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας ;
Αυτοί οι άνθρωποι, το είπαμε και παραπάνω, είναι η ενσάρκωση, τα σύμβολα, ενός αγώνα που για να ξεπεράσει αυτές τις απίστευτες δυσκολίες, δεν φτάνει μονάχα η πίστη σε κάποια ιδεολογία, όσο ανώτερη κι αν είναι. Δεν επαρκεί. Απαιτείται κάτι πολύ περισσότερο : μια βαθιά εντιμότητα. Μια προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στις αξίες που αντιπροσωπεύει. Πώς αλλιώς να αντέξεις να ζεις μέσα στις σπηλιές, σε βόθρους, κάτω από χιονοθύελλες, γυμνός, πεινασμένος, ξυπόλυτος, όταν τόσο εύκολα – με ένα παρών που θα έλεγες και με μια δήλωση μετάνοιας – μπορούσες να απαλλαγείς από όλα αυτά. Κι αυτή η έντιμη στάση που είναι και η μοναδική τους αναγνώριση, αποτελεί και την κεντρική ιδέα προσέγγισης της ιστορίας μας.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους να μπουν σε όλη αυτή την περιπέτεια, να αντέξουν, να μην το μετανιώσουν και ακόμη και σήμερα να προχωράνε με ψηλά το κεφάλι.
Επιλέγω πάλι κάποια αποσπάσματα, που ακούστηκαν όταν παρουσια-ζόταν το βιβλίο του Νίκου και της Αργυρώς.
Ένας ομιλητής διερωτάται : " ... πώς άντεξαν αυτά τα ανείπωτα βάσανα, κυνηγημένοι σαν τα’ αγρίμια από πολυάριθμους πάνοπλους και φανατισμένους κυνηγούς, μέσα στις σπηλιές των βουνών και της θάλασσας, στους στάβλους, στους βόθρους, σε κρύπτες κάτω από τα θεμέλια των σπιτιών, νηστικοί και διψασμένοι, γυμνοί και ξυπόλυτοι, παγωμένοι και άρρωστοι ;
Πώς άντεξαν να θυσιάσουν τη νιότη τους, την καριέρα τους, τη ζωή τους, να νιώθουν τις οικογένειες τους να αγωνιούν, να κινδυνεύουν κάθε στιγμή, να σέρνονται στις φυλακές και στις εξορίες ;
Πώς άντεξαν να χάνουν τους συντρόφους τους και που βρήκαν το κουράγιο να δημιουργούν παράνομες οργανώσεις και να εκδίδουν παράνομα έντυπα, ενώ ο αγώνας είχε χαθεί μετά την ήττα ; ʺ
Για να ξεδιαλύνει τα ερωτήματα καταφεύγει στα γραπτά τους :
" ... Δούλευα 15 ώρες με άδειο στομάχι (γράφει ο Νίκος). Η πίστη ότι παλεύουμε για μια κοινωνική αλλαγή, για να ζουν όλοι καλά και χωρίς άγχος, μας έκανε να αδιαφορούμε για τις όποιες ταλαιπωρίες. Δεν πρέπει να αρνηθώ τη συμβολή μου στον αγώνα για μια καλλίτερη κοινωνία. Θέλω να ‘μαι με τους αδικημένους"
" Απόλυτη προτεραιότητα έχει ο αγώνας (γράφει η Αργυρώ). Είχαμε επίγνωση ότι ενταχθήκαμε για να υπηρετήσουμε ιδέες. Τα προσωπικά μας συναισθήματα τα κρύβαμε στο βάθος της ψυχής μας και περιμέναμε να τα εκδηλώσουμε, όταν τελειώσει ο αγώνας. Ξεχνούσαμε ότι είμαστε διαφορετικού φύλου ακόμα και όταν ξαπλώναμε κάτω από την ίδια κουβέρτα κι εσμίγαμε τις πλάτες μας, για να μην ξυλιάσουμε από την παγωνιά. ... . Η αγωνιστική έξαρση και η κομματική σύσταση ως "νόμος", επέβαλαν αυτοπεριορισμό. "
" Θα συνεχίσομε να παλεύουμε όχι για έναν ανύπαρκτο σοσιαλισμό, αλλά για την κοινωνία που ονειρευτήκαμε ... Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. " αποφασίζει η Αργυρώ.
" Κέρδισα. Έχω την ικανοποίηση ότι αγωνίστηκα για να ζουν οι άνθρωποι με ελευθερία και δικαιοσύνη. Δεν μένει άλλος δρόμος και ο άνθρωπος θα τον βρει " γράφει ο Νίκος.
Και ο ίδιος (Νίκος) συμπληρώνει αλλού "... κάποιοι μας έλεγαν : μέχρι πότε θα αντέξετε ; παραδοθείτε και να σωθείτε ... Δεν τους ακούσαμε και δεν μετανιώσαμε γι’ αυτό. Χιλιάδες Έλληνες έβαλαν υποθήκη τα νιάτα τους, τη ζωή τους, στην προοπτική μιας κοινωνίας με ειρήνη, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ανθρωπιά .... και μπορεί το όραμα μας να παραμένει όραμα. Ωστόσο μια τέτοια κοινωνία είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και αναγκαία .. "
" Μέσα σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες ο άνθρωπος δεν νοιώθει μόνο τη φυσική του ανημποριά. Νιώθει και τη δύναμη της ζωής " συμπληρώνει ο ομιλητής Τ. Μπανιάς.
Τι ήταν αυτό που σε δυσκόλεψε περισσότερο στη διαχείριση της ιστορίας ;
Να έχουμε μια δίκαιη και έντιμη στάση απέναντι στα γεγονότα και στα πρόσωπα της ιστορίας μας. Τουλάχιστον συνειδητά, αυτή ήταν η πρόθε-ση και η μεγάλη μας έγνοια.
Διάβασα αρκετά για εκείνη την εποχή. Το βιβλίο των Τζομπανάκη-Μπλαζάκη, τα βιβλία του Μανούσακα όπως και ένα τελευταίο, λιγότερο ίσως γνωστό βιβλίο, το ΣΙΛΑΝΣ ΣΙΛΒΟΥΠΛΕ της Μαρινέλας Βλαχάκη. Διάβασα επίσης διάφορα άρθρα και κουβέντιασα με πολλούς για αυτή την ταραγμένη και πολύ δύσκολη περίοδο. Θυμάμαι το Νίκο να μιλάμε για την περίοδο μετά τη μάχη της Σαμαριάς και να μου λέει "... μέσα στο βιβλίο, όπως και κάθε φορά άλλωστε, λέμε την αλήθεια που μπορεί να ειπωθεί ... ". Προσπάθησα να βάλω τον εαυτό μου στη θέση τους. Πολύ δύσκολοι καιροί, μεγάλες δοκιμασίες ...
Ελπίζω η ταινία κάτι να συνεισφέρει στην κατανόηση εκείνης της περιόδου και να είναι μια αρχή. Υπάρχουν ακόμα πολλά να ειπωθούν. Μια ολόκληρη περιοχή έζησε πολλά χρόνια στη σιωπή. Με ένα κόσμο που δεν μίλαγε και πολύ. Μεγάλο το βάρος της σιωπής και οι εντάσεις που επωάζει.
Άραγε ενδιαφέρει μια ιστορία του ελληνικού εμφυλίου τα σημερινά παιδιά ; Και αν ναι γιατί ;
Μα για όλα αυτά τα ανθρώπινα και διαχρονικά στοιχεία που αναφέραμε και πιστεύω πως η ταινία τα περιέχει. Είπαμε και παραπάνω, η ταινία δεν είναι μια ακόμα ιστορία του ελληνικού Εμφυλίου.
Όσο κι αν η ιστορία αυτών των ανθρώπων μπορεί να φαίνεται σαν ένα γοητευτικό παραμύθι στα σημερινά παιδιά, καθώς τούς είναι σχεδόν αδύνατο, 50 μόλις χρόνια μετά, να συλλάβουν το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που διαδραματίζεται η ιστορία, οι ιδέες και τα κίνητρα αυτών των ανθρώπων πάντα θα βρίσκουν γόνιμο έδαφος και πρόθυμους αποδέκτες στη νεανική ψυχή.
Ο Γ. Μαργαρίτης επισημαίνει στην ομιλία του : "... μας ξενίζει αυτό σήμερα, όπου πολλοί από εμάς έχουν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν τα γεγονότα μόνο στην οθόνη της τηλεόρασής τους και δύσκολα αντιλαμβάνονται έννοιες όπως η συμμετοχή και καταστάσεις όπου οι επιλογές και οι αποφάσεις των ανθρώπων ρυθμίζουν όχι μόνο τη δική τους μοίρα, αλλά επηρεάζουν και τις γενικότερες εξελίξεις, το ιστορικό προσκήνιο αν προτιμάτε. .. "
Ενώ ο Ε. Καψωμένος παρατηρεί : " ... το έργο αυτό έρχεται να μας θυμίσει ότι ο μόνος βέβαιος τρόπος να σώσεις τις αξίες του πολιτισμού σου, είναι να είσαι κάθε στιγμή έτοιμος να πεθάνεις γι’ αυτές. "
Νομίζω πως το ερώτημα και η αγωνία σας, όσον αφορά τα ενδιαφέ-ροντα των σημερινών παιδιών, μετά και τις εκπλήξεις που επεφύλαξε για όλους μας, η πρόσφατη νεανική εξέγερση στη χώρα μας, μάλλον ατονούν. Ίσως τέτοιες ιστορίες να τους ενδιαφέρουν πολύ περισσότερο από ό,σο νομίζαμε. Όχι όλους βέβαια, αλλά πάντα έτσι δεν ήταν ;
Όλη η ταινία, όπως και το βιβλίο, αναδεικνύουν μια διαχρονική ανθρώπινη αξία, ένα συμβολισμό αλληλεγγύης και ανιδιοτελούς προσφοράς. Μπορούν αυτά να γίνουν σημερινά βιώματα ;
Γιατί όχι ; Στην ταινία ακούμε για τη σημαντική βοήθεια που έλαβαν οι διωκόμενοι από ανθρώπους που ιδεολογικά ανήκαν στην αντίπαλη παράταξη, από δεξιούς, τότε που τα όρια αυτών των χαρακτηρισμών ήταν πολύ πιο σαφή και κόστιζαν. Ποια ήταν τα κριτήρια και τι καθόρισε τελικά τις πράξεις αυτών των ανθρώπων ; Όσο κι αν βάλεις τα κίνητρα τους στο μικροσκόπιο των κριτηρίων της εποχής μας, δύσκολα θα παρακάμψεις μια φλόγα ανθρωπιάς που είναι εκεί στο βάθος και φωτίζει όλη τη σκηνή. Μια φλόγα που φωτίζει ανθρώπους και όχι ιδεολογίες.
Από την αρχή μέχρι το τέλος της δημιουργίας της ταινίας υπάρ-χουν καταστάσεις που σου έχουν αποτυπωθεί με ένταση ;
Η επίσκεψη με το Γιάννη Λιονάκη στις σπηλιές του Αποκόρωνα. Μέχρι τότε άκουγα εντυπωσιασμένος τις ιστορίες του, αλλά μέσα μου διαρκώς έλεγα πως δεν είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα. Μετά τις σπηλιές, τα ντοκουμέντα που είδαμε με τα μάτια μας και κυρίως τα πάθος και την αγωνία του Γιάννη να μας τα δείξει όλα αυτά (εκεί ήταν σχεδόν όλη του η ζωή, και ήταν πλέον ο μοναδικός επιζών μάρτυρας) υποκλίθηκα στην ειλικρίνεια και στην εντιμότητα του. Κουβαλούσε ένα μεγάλο φορτίο και σιγά, σιγά μας το παρέδιδε. Αν δει κανείς το πρωτότυπο υλικό θα ακούσει όλο το συνεργείο να τον εκλιπαρεί " ... μη κ. Γιάννη, μην ανεβαίνεις πάνω, φτάνει ... ". Ήταν πολύ επικίνδυνο το ανέβασμα και ο Γιάννης ήταν 87χρονών .... Όμως αποδείχτηκε πολύ νεότερος απ΄ όλους μας. Το βράδυ που το ξανασκεφτόμουν έβλεπα πως επέμενε για το αυτονόητο ...
Η ομολογία κάποια στιγμή του Νίκου Κοκοβλή, " μέσα στο βιβλίο γράψαμε ό,ση αλήθεια μπορούσε να ειπωθεί κάθε φορά ". Δεν ήταν ομολογία ενοχής, ήταν η σκιαγράφηση βήμα, βήμα των τρομακτικά δύσκολων καταστάσεων που είχαν βρεθεί οι εναπομείναντες αντάρτες και των επώδυνων αποφάσεων που είχαν παρθεί ...
Είχαν προηγηθεί επίμονες ερωτήσεις μου για κάποιες εξαιρετικά δύσκολες περιόδους του αντάρτικου, μετά τη μάχη της Σαμαριάς και πριν τη συνέλευση των ανταρτών στις Χώσες, το 48. Σε γεγονότα που αναφέρουν και οι ίδιοι στο βιβλίο τους και σε αντιπαράθεση με τα γραφτά του Μανούσακα. Δεν ήμουν ανακριτής, ούτε εισαγγελέας, άλλωστε ηθικά δεν αναγνωρίζω στον εαυτό μου καμιά τέτοια ιδιότητα. Μιλούσαμε σπλαχνικά και ανθρώπινα, μήπως και μπορούσα να καταλάβω κάποια πράγματα ....
Τα πάμπολλα κολακευτικότατα σχόλια που άκουγα από παντού για τον Κυριάκο Στρατηγάκη. Θα ήθελα πολύ να έχω γνωρίσει αυτόν τον άνθρωπο, αλλά δεν πρόλαβα. Οι πράξεις του Κυριάκου και της γυναίκας του Γεωργίας ήταν για εμένα εξ ίσου μεγαλειώδεις με αυτές των ανταρτών που έκρυβε. Ρωτούσα συνέχεια για αυτόν. Τελικά ένας ανηψιός του από την Αμερική με το γιο του, ο Σπύρος και ο Γιώργος Βουτετάκης, πολύ ευγενείς και πρόθυμοι άνθρωποι, μου έστειλαν κάποια οικογενειακά video που είχαν τραβήξει, όταν ερχόταν για επίσκεψη στις Πλακούρες, τη δεκαετία του ʻ80 και του ʻ90. Εκεί είδα τον Κυριάκο και άκουσα τη φωνή του. Για μέρες προσπαθούσα να βρω σεναριακές λύσεις για να τον συμπεριλάβω στην ταινία. Κάποια πράγματα κατάφερα. Όμως είναι λίγα για το μέγεθος αυτών των ανθρώπων. Η παρατήρηση αυτή ισχύει και για τους άλλους 3 της ομάδας, που δεν ζουν πια. Τον Σταμάτη Μαρίολη, την Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη (που δούλεψε ως γιατρός στα Χανιά όταν επέστρεψαν) και τον Κωστή Λιονάκη. Καμιά μαρτυρία, ακόμα και των ίδιων των συντρόφων τους, δεν αναπλήρωνε την έλλειψη της φυσικής τους παρουσίας. Τέτοια ήταν η πάστα αυτών των ανθρώπων ...
Εδώ σταματώ, γιατί τα περιστατικά αυτά δεν έχουν τελειωμό και γιατί, όπως είπε και ο Νίκος, λες αυτά που μπορείς να πεις κάθε φορά.
Ποια είναι τα σχέδια σου για την ταινία ;
Κατ΄αρχήν υπάρχουν 2 version της ταινίας. Μια των 87min που θα κινηθεί κυρίως στα φεστιβάλ και σε αίθουσες και μία τηλεοπτική των 54min όπως ήταν η συμβατική μας υποχρέωση απέναντι στο Ε.Κ.Κ. και στην ΕΡΤ, και θα προβληθεί από την ΕΡΤ.
Όλα θα ξεκινήσουν επίσημα το Μάρτιο, με τη συμμετοχή της μεγάλης version των 87min στο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, "ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ", το επίσημο ελληνικό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ.
Όμως κάτι βαθειά μέσα μου λέει πως η ταινία αυτή δεν έχει τελειώσει. Ήταν μόνο η αρχή. Έχουν μείνει πολλές εκκρεμότητες και πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για εκείνη την περίοδο. Εύχομαι να μπορέσω να συνεχίσω και βεβαίως να προλάβω κάποια πράγματα. Τα πράγματα διαμορφώνονται μέσα μου και δεν θέλω να πω περισσότερα τώρα.
Εν όψει της προβολής της ταινίας υπάρχει κάτι που σε κρατά σε αγωνία ;
Ναι. Πως θα φανεί η ταινία στους πρωταγωνιστές της, και αν ήμουν τελικά δίκαιος απέναντι στους ανθρώπους και τα γεγονότα. Αυτά σκεφτόμουν.
Όμως, όταν τελείωνα το μοντάζ, διάβασα στην εισήγηση του Γιάννη Σακελλαράκη για το βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη ΑΜΙΛΗΤΑ ΒΑΘΙΑ ΝΕΡΑ την παρακάτω αποστροφή : ...¨όμως ζήλεψα τη Ρέα Γαλανάκη, όπως κατά καιρούς και άλλους φίλους λογοτέχνες και καλλιτέχνες, γι αυτό το κάτι τής τέχνης, που δίνει ξαφνικά μια μαγική ζωή στα πράγματα, στα γεγονότα και στους ανθρώπους, μια άλλη αυτόνομη ζωή, πιο αληθινή και από την πραγματική, κάτι που ακόμη και η ενδελεχέστερη επιστημονική έρευνα δεν κατάφερε ούτε καν να ονειρευθεί .. .
Ένοιωσα, πως ακόμα και στο ντοκιμαντέρ, τα πρόσωπα πλάθονται αυτόνομα, γίνονται άλλα από αυτά που η καθημερινή μέριμνα, με τις μικρότητες και τα μεγαλεία της, μας επιτρέπει να δούμε. Γίνονται ίσως μυθιστορηματικά πρόσωπα, αντάξια των συναισθημάτων και της γοητείας που εξάσκησαν στο δημιουργό. Έτσι ένοιωσα πιο ήσυχος με το τελικό αποτέλεσμα. Δεν ξέρω αν ήμουν δίκαιος όμως ήμουν σίγουρα γοητευμένος από τους "ήρωές μου". Και αυτή τη γοητεία προσπάθησα να μεταφέρω στην ταινία. Και θα χαρώ αν γοητεύσουν και τους θεατές.
Τελικά άλλος δρόμος δεν υπήρχε ;
Το καλοκαίρι, καθώς κολυμπούσαμε με το γιο μου (9ετών τότε) κι ένα φίλο του (14) στον Κλαδισό, τους ακούω να κουβεντιάζουν για την ταινία του μπαμπά. Δεν νομίζω να ήξεραν πολλά για το περιεχόμενο εκτός ίσως από το ότι είχε να κάνει με αντάρτες. Ο φίλος ρωτούσε για τον τίτλο της. ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ του απαντά ο δικός μου. Ο φίλος το σκέπτεται λίγο και αντιπροτείνει με χιούμορ : ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΟ ΠΑΛΙΚΑΡΙ ΞΕΡΕΙ ΚΙ ΑΛΛΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ, έτσι θα μπορούσε να τη λένε. Όταν συνέρχομαι από το σοκ της παιδικής ιεροσυλίας (έτσι ένοιωσα αρχικά) η ευρηματικότητα τους έχει προχωρήσει και σε τρίτη εκδοχή τίτλου : ΓΑΜΩ ΤΟ, ΠΕΣΑΜΕ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ.
Ξαφνικά, ενώ ετοιμαζόμουν να θυμώσω μέσα μου, όλα γίνονται πολύ φωτεινά. Τα παιδιά παίζοντας, και εν αγνοία τους, είχαν σκιαγραφήσει χοντρικά την πορεία της ελληνικής κοινωνίας μετά τον εμφύλιο. Την ώρα που για κάποιους ανθρώπους ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ από τις εξορίες, τα ξερονήσια και το θάνατο κάποιοι άλλοι καταλάμβαναν αξιοζήλευτες θέσεις στο κενό που δημιουργούταν, έφτιαχναν τεράστιες περιουσίες ή απλά γύρευαν τη δουλειά τους. Ο τρίτος τίτλος ερχόταν κουτί με την κατάληξη αυτής της ιστορίας. Το σήμερα και τα αδιέξοδα του : οικονομικά, ηθικά, αξιακά, φαντασιακά ... Το απόγευμα πήγα στο Νίκο και την Αργυρώ, αφηγήθηκα το πειστατικό και τους μετέφερα τις προτάσεις των πιτσιρικάδων. Ο Νίκος, έσκασε στα γέλια ....
Συνέντευξη στην Μηνιαία Χανιώτικη Εφημερίδα "Πυξίδα της Πόλης"
Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου 2009
Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2009
Φωτογραφίες από τα γυρίσματα
Νίκος Κοκοβλής
Νίκος Κοκοβλής
Συνάντηση στην Ιταλία
Γυρίσματα στις σπηλιές του Αποκώρωνα
Ο Γιάννης Λιονάκης στις σπηλιές του Αποκώρωνα
Νίκος Κοκοβλής
Γιάννης Λιονάκης - Αργυρώ Πολυχρονάκη
Γιάννης Λιονάκης
Αργυρώ Πολυχρονάκη
Νίκος Κοκοβλής στον Ομαλό
Ο Νίκος και η Αργυρώ στον Τρουλίτη
Στις σπηλιές του Αποκώρωνα
Νίκος και Αργυρώ Κοκοβλή
Γιάννης Λιονάκης
Στιγμές από τα γυρίσματα με ιδιαίτερη ένταση για τον σκηνοθέτη...
Η επίσκεψη με το Γιάννη Λιονάκη στις σπηλιές του Αποκόρωνα. Μέχρι τότε άκουγα εντυπωσιασμένος τις ιστορίες του, αλλά μέσα μου διαρκώς έλεγα πως δεν είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα. Μετά τις σπηλιές, τα ντοκουμέντα που είδαμε με τα μάτια μας και κυρίως τα πάθος και την αγωνία του Γιάννη να μας τα δείξει όλα αυτά (εκεί ήταν σχεδόν όλη του η ζωή, και ήταν πλέον ο μοναδικός επιζών μάρτυρας) υποκλίθηκα στην ειλικρίνεια και στην εντιμότητα του. Κουβαλούσε ένα μεγάλο φορτίο και σιγά, σιγά μας το παρέδιδε. Αν δει κανείς το πρωτότυπο υλικό θα ακούσει όλο το συνεργείο να τον εκλιπαρεί " ... μη κ. Γιάννη, μην ανεβαίνεις πάνω, φτάνει ... ". Ήταν πολύ επικίνδυνο το ανέβασμα και ο Γιάννης ήταν 87χρονών .... Όμως αποδείχτηκε πολύ νεότερος απ΄ όλους μας. Το βράδυ που το ξανασκεφτόμουν έβλεπα πως επέμενε για το αυτονόητο ...
Η ομολογία κάποια στιγμή του Νίκου Κοκοβλή, " μέσα στο βιβλίο γράψαμε ό,ση αλήθεια μπορούσε να ειπωθεί κάθε φορά ". Δεν ήταν ομολογία ενοχής, ήταν η σκιαγράφηση βήμα, βήμα των τρομακτικά δύσκολων καταστάσεων που είχαν βρεθεί οι εναπομείναντες αντάρτες και των επώδυνων αποφάσεων που είχαν παρθεί ... Είχαν προηγηθεί επίμονες ερωτήσεις μου για κάποιες εξαιρετικά δύσκολες περιόδους του αντάρτικου, μετά τη μάχη της Σαμαριάς και πριν τη συνέλευση των ανταρτών στις Χώσες, το 48. Σε γεγονότα που αναφέρουν και οι ίδιοι στο βιβλίο τους και σε αντιπαράθεση με τα γραφτά του Μανούσακα. Δεν ήμουν ανακριτής, ούτε εισαγγελέας, άλλωστε ηθικά δεν αναγνωρίζω στον εαυτό μου καμιά τέτοια ιδιότητα. Μιλούσαμε σπλαχνικά και ανθρώπινα, μήπως και μπορούσα να καταλάβω κάποια πράγματα ....
Τα πάμπολλα κολακευτικότατα σχόλια που άκουγα από παντού για τον Κυριάκο Στρατηγάκη. Θα ήθελα πολύ να έχω γνωρίσει αυτόν τον άνθρωπο, αλλά δεν πρόλαβα. Οι πράξεις του Κυριάκου και της γυναίκας του Γεωργίας ήταν για εμένα εξ ίσου μεγαλειώδεις με αυτές των ανταρτών που έκρυβε. Ρωτούσα συνέχεια για αυτόν. Τελικά ένας ανηψιός του από την Αμερική με το γιο του, ο Σπύρος και ο Γιώργος Βουτετάκης, πολύ ευγενείς και πρόθυμοι άνθρωποι, μου έστειλαν κάποια οικογενειακά video που είχαν τραβήξει, όταν ερχόταν για επίσκεψη στις Πλακούρες, τη δεκαετία του ʻ80 και του ʻ90. Εκεί είδα τον Κυριάκο και άκουσα τη φωνή του. Για μέρες προσπαθούσα να βρω σεναριακές λύσεις για να τον συμπεριλάβω στην ταινία. Κάποια πράγματα κατάφερα. Όμως είναι λίγα για το μέγεθος αυτών των ανθρώπων. Η παρατήρηση αυτή ισχύει και για τους άλλους 3 της ομάδας, που δεν ζουν πια. Τον Σταμάτη Μαρίολη, την Παγώνα Κοκοβλή Λιονάκη (που δούλεψε ως γιατρός στα Χανιά όταν επέστρεψαν) και τον Κωστή Λιονάκη. Καμιά μαρτυρία, ακόμα και των ίδιων των συντρόφων τους, δεν αναπλήρωνε την έλλειψη της φυσικής τους παρουσίας. Τέτοια ήταν η πάστα αυτών των ανθρώπων ...
Εδώ σταματώ, γιατί τα περιστατικά αυτά δεν έχουν τελειωμό και γιατί, όπως είπε και ο Νίκος, λες αυτά που μπορείς να πεις κάθε φορά.
Οι πρωταγωνιστές (βιογραφικά)
Βιογραφικά πρωταγωνιστών
Ο Νίκος Κοκοβλής, γεννήθηκε στη Μικρά Ασία το 1920. Ήρθαν πρόσφυγες στα Χανιά, και η κατοχή τον βρήκε στο 1ο έτος της Ανωτάτης Εμπορικής. Τα εγκατέλειψε, επέστρεψε στα Χανιά, οργανώθηκε νωρίς στο ΕΑΜ και ανέβηκε στο βουνό το ʻ47, όταν ξεκινούσε ο εμφύλιος στην Κρήτη. Πιο πριν ήταν για λίγο γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Χανίων. Μετά τη μάχη της Σαμαριάς (Ιούνιος του ’48), οι αντάρτες που είχαν απομείνει συγκεντρώθηκαν, τον Απρίλιο του ’49 στις Χώσες, και η Βαγγελιώ Κλάδου και ο Νίκος Κοκοβλής πήραν τη θέση των σκοτωμένων αρχηγών, Τσιτήλου και Μακρυδάκη. Διέφυγε με τους 6, το ʻ62 στην Ιταλία.
Ο Γιάννης Λιονάκης γεννήθηκε το 1921 στο Γαβαλοχώρι και τέλειωσε το Γυμνάσιο του Βάμου, στο Ν. Χανίων . Είχε οργανωθεί στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας το ʻ38. Την επομένη της Μάχης της Κρήτης αναζήτησε όπλο, οργανώθηκε στο ΕΑΜ και ανέβηκε στο βουνό. Μετά την απελευθέρωση, ο Γιάννης δραπέτευσε από τον εθνικό στρατό, πέρασε στην παρανομία και ανέβηκε στο βουνό, αρχές του ʻ47. Διέφυγε με τους 6, το ʻ62 στην Ιταλία.
Η Αργυρώ Πολυχρονάκη γεννήθηκε το 1927 στο χωριό Δρακώνα του Ν. Χανίων. Από εύπορη για τα τοπικά δεδομένα οικογένεια, αρχικά συμμετείχε στην ΕΠΟΝ. Ανέβηκε στο βουνό και πέρασε στην παρανομία αρχές του ʻ48. Ήταν ήδη εκεί ο μεγαλύτερος αδερφός της και πολλοί χωριανοί της. Διέφυγε με τους 6, το ʻ62 στην Ιταλία.
Ο Σταμάτης Μαριόλης (1925-2007), μανιάτικης καταγωγής, γεννημένος στον Πειραιά, υπηρετούσε ως αεροπόρος τη θητεία του, τον Ιούλιο του ʻ47, στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Τότε, μια ομάδα ανταρτών ήρθαν και κατέλαβαν το αεροδρόμιο. Ο Σταμάτης, ως μέλος του κόμματος, τους βοήθησε αποφασιστικά, από μέσα. Πήραν μεγάλες ποσότητες όπλων και πυρομαχικών και έφυγαν αναίμακτα. Έκτοτε ο Σταμάτης παρέμεινε με τους αντάρτες, κρυβόταν στην περιοχή της Κισάμου, κυρίως στα Παλιά Ρούματα, επέζησε και ήταν ένας από τους 6 που διέφυγαν στην Ιταλία το ʻ62.
Η Παγώνα Κοκοβλή (1922-1994), αδερφή του Νίκου Κοκοβλή, ήταν στέλεχος της ΕΠΟΝ στην κατοχή. Βγήκε στην παρανομία και ανέβηκε στο βουνό πριν από αυτόν. Όλοι την ήξεραν ως Κατερίνα, το ψευδώνυμο της στο βουνό και θαύμαζαν την επιμονή της στους στόχους που έβαζε. Διέφυγε με τους 6, το ʻ62 στην Ιταλία.
Ο Κωστής Λιονάκης (1925-1993), μικρότερος αδερφός του Γιάννη, ανέβηκε στο βουνό το ʻ47 και παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στις σπηλιές του Αποκόρωνα με το Γιάννη και την Παγώνα. Ένα σοβαρό ατύχημα εκεί ήταν η αιτία να χάσει το ένα του μάτι. Αργότερα, γύρω στο 58, με μεγάλη δυσκολία οι σύντροφοι του τον έπεισαν να φύγει στην Αθήνα, να τον δει γιατρός, μήπως και γλυτώσει το άλλο του μάτι. Ήταν ο πρώτος από τους 6 που έφυγε από την Κρήτη. Διέφυγε με τους 6, το ʻ62 στην Ιταλία.
Ο σκηνοθέτης (βιογραφικό + φιλμογραφία )
ΣΤΑΥΡΟΣ ΨΥΛΛΑΚΗΣ
STAVROS PSILLAKIS σκηνοθέτης – παραγωγός ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ 5 11522 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. : 210-6464797 & 6974-419160 e-mail : spsill@tee.gr www.ordino.gr/psilakisΣΤΑΥΡΟΣ ΨΥΛΛΑΚΗΣ
- Γεννήθηκε στα Χανιά το 1954.
- Πτυχίο Ηλεκτρολόγου Μηχανολόγου Μηχανικού [Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο]
- Πτυχίο Σκηνοθεσίας από τη σχολή Ε. ΧΑΤΖΙΚΟΥ.
- Υπότροφος του Γαλλικού κράτους στο Παρίσι. Σκηνοθεσία ανθρωπολογικού ντοκιμαντέρ στα Ateliers VARAN (ιδρυτής JEAN ROUCH). Θεωρητική & πρακτική εκπαίδευση σε video & film 16mm.
- Συνεργασία σε ταινίες των Λ. Παπαστάθη, Δ. Θέου, Σ. Τορνέ
- Συνεργασία στη δημιουργία ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΠΤΙΚ/ΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ στο ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ του Iδρύματος Tεχνολογίας & Έρευνας (Ι.Τ.Ε.) στην Κρήτη. Σκηνοθεσία ή/και Διεύθυνση Παραγωγής σε ντοκιμαντέρ του I.Μ.Σ.
Ζει στην Αθήνα και ασχολείται με :
- Σκηνοθεσία & παραγωγή ταινιών ντοκιμαντέρ.
- Σκηνοθεσία & παραγωγή βιομηχανικών & εκπαιδευτικών διαφημιστικών ταινιών.
Φιλμογραφία (ελληνικά)
| 2009 | ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ | ΝΤΟΚ | 87min | ||
| 2007 | ΠΗΝΕΙΟΣ ιερή οικολογία | ΝΤΟΚ | 24min | ||
| 2007 | ΠΗΝΕΙΟΣ σπαράγματα ιστορίας | ΝΤΟΚ | 26min | ||
| 2005 | ΠΟΛΛΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ | ΝΤΟΚ | 62min | ||
| 2005 | ΤΙΘΟΡΕΑ – ΛΙΑΝΟΚΛΑΔΙ | ΝΤΟΚ | 28min | ||
| 2002 | ΟΙ ΦΥ΄ΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ | ΝΤΟΚ | 57min | ||
| 2001 | ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΨΑΛΜΩΔΙΑ - ΑΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ | ΝΤΟΚ | 30min | ||
| 2001 | Α.Β.Ε.Α. ο πηγμένος χρόνος | ΝΤΟΚ | 28min | ||
| 2001 | ΗΡΘΑΜΕ ΕΔΩ | ΝΤΟΚ | 52min | ||
| 2000 | Η ΖΗΜΙΑ ΤΟΥ ΣΠΑΣΜΕΝΟΥ ΚΑΘΡΕΠΤΗ | ΝΤΟΚ | 56min | ||
| 2000 | Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΝΟΧΛΗΣΕ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ | ΝΤΟΚ | 52min | ||
| 1999 | ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΧΥΤΗΡΙΟ ΔΥΟ ΑΙΩΝΩΝ | ΝΤΟΚ | 30min | ||
| 1997 | ΑΕΙ ΤΙΣ ΕΝ ΚΥΔΩΝΟΣ | ΝΤΟΚ | 55min | ||
| 1997 | ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ | ΝΤΟΚ | 30min | ||
| 1995 | ΣΦΑΚΙΑ - Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΦΑΡΑΓΓΙΩΝ | ΝΤΟΚ | 25min | ||
| 1994 | Τ' ΑΔΕΡΦΙΑ | ΝΤΟΚ | 62min | ||
| 1993 | ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ | ΝΤΟΚ | 59min | ||
| 1988 | CARCASSE " (Σκελετός) | ΝΤΟΚ | 17min |
STAVROS PSILLAKIS
Born in Chania, Crete in 1954.
He is a graduate of the National Technical University of Athens with the degree in Electrical Engineering.
He studied film direction at the Hadjikou Film School (Athens) and he received theoretical and practical education on anthropological documentary filmmaking at the VARAN School (Paris) [founded by Jean ROUCH].
He lives in Athens and directs and produces documentaries, industrial and educational films and commercials.
Filmography
| 2009 | THERE WAS NO OTHER WAY | documentary | 87min |
| 2007 | PENEUS the sacred ecology | documentary | 24min |
| 2007 | PENEUS fragments of history | documentary | 26min |
| 2005 | THERE ARE MANY THINGS WE CAN DO | documentary | 62min |
| 2005 | TITHOREA - LIANOKLADI | documentary | 28min |
| 2002 | THE MEMORY GUARDS | documentary | 57min |
| 2001 | ANGELS PSALMS – St. Thomas | documentary | 30min |
| 2001 | ANATOLI FACTORY : the time capsule | documentary | 28min |
| 2001 | HERE WE CAME | documentary | 52min |
| 2000 | THE BROKEN MIRROR DAMAGE | documentary | 56min |
| 2000 | THE MAN WHO DISTURBED THE UNIVERSE | documentary | 52min |
| 1999 | PIRAEUS – the melting pot of two centuries | documentary | 30min |
| 1997 | FOREVER IN KYDONIA | documentary | 55min |
| 1997 | COLORS OF CRETAN MUSIC | documentary | 30min |
| 1995 | SFAKIA, THE LAND OF GORGES | documentary | 25min |
| 1994 | THE BROTHERS | documentary | 62min |
| 1993 | THE SECRET | documentary | 59min |
| 1988 | CARCASS | documentary | 17min |
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
